مسأله 1395 ـ مستحب است نمازهاى واجب خصوصا نمازهاى یومیّه را به جماعت بخوانند و در نماز صبح و مغرب و عشا، خصوصا براى همسایه مسجد و کسى که صداى اذان مسجد را مى‏شنود بیشتر سفارش شده است.

مسأله 1396 ـ در روایتى وارد شده است که اگر یک نفر به امام جماعت اقتدا کند، هر رکعت از نماز آنان ثواب صد و پنجاه نماز دارد و اگر دو نفر اقتدا کنند هر رکعتى ثواب ششصد نماز دارد و هرچه بیشتر شوند، ثواب نمازشان بیشتر مى‏شود تا به ده نفر برسند و عدّه آنان که از ده گذشت، اگر تمام آسمان‏ها کاغذ و دریاها مرکّب و درختها قلم و جنّ و انس و ملائکه نویسنده شوند، نمى‏توانند ثواب یک رکعت آن را بنویسند.

مسأله 1397 ـ حاضر نشدن به نماز جماعت از روى بى اعتنایى و سبک شمردن جایز نیست و سزاوار نیست که انسان بدون عذر نماز جماعت را ترک کند.

مسأله 1398 ـ مستحب است انسان صبر کند که نماز را به جماعت بخواند و نماز جماعت از نماز اوّل وقت که فرادى یعنى تنها خوانده شود بهتر است. و نیز نماز جماعتى را که مختصر بخوانند از نماز فرادى که آن را طول بدهند بهتر است.

مسأله 1399 ـ وقتى که جماعت برپا مى‏شود، مستحب است کسى که نمازش را فرادى خوانده دوباره با جماعت بخواند. و اگر بعد بفهمد که نماز اوّلش باطل بوده، نماز دوم او کافى است.

مسأله 1400 ـ اگر امام یا مأموم بخواهد نمازى را که به جماعت خوانده دوباره با جماعت بخواند در صورتى که جماعت دوم و اشخاص آن غیر از اوّل باشد جائز بلکه مستحب مى‏باشد.

مسأله 1401 ـ کسى که در نماز وسواس دارد و وسواس او اسباب اشکال نماز مى‏شود و فقط در صورتى که نماز را با جماعت بخواند از وسواس راحت مى‏شود، باید نماز را با جماعت بخواند.

مسأله 1402 ـ اگر پدر یا مادر به فرزند خود امر کند که نماز را به جماعت بخواند، در صورتى که ترک آن موجب اذیت و ناراحتى آنها شود بر فرزند واجب است نماز را به جماعت بخواند.

مسأله 1403 ـ نمازهاى مستحبّى را نمى‏شود به جماعت خواند، ولى خواندن نماز عید فطر و قربان در زمان غیبت امام7 به جماعت مستحب است، همچنین خواندن نماز استسقاء که براى آمدن باران مى‏خوانند، و جماعت در نماز عید غدیر به قصد رجاء مانع ندارد.

مسأله 1404 ـ موقعى که امام جماعت نماز یومیّه مى‏خواند، هر کدام از نمازهاى یومیّه را مى‏شود به او اقتدا کرد ولى اگر نماز یومیّه‏اش را احتیاطا دوباره مى‏خواند فقط در صورتى که مأموم نیز نماز احتیاطى بخواند مى‏تواند به او اقتدا کند.

مسأله 1405 ـ اگر امام جماعت قضاى نماز یومیّه خود را مى‏خواند مى‏شود به او اقتدا کرد؛ ولى اگر نمازش را احتیاطا قضا مى‏کند، یا قضاى احتیاطى نماز کس دیگر را مى‏خواند، اگرچه براى آن پول نگرفته باشد، اقتداى به او اشکال دارد ولى اگر انسان بداند که از آن‏کس که براى او قضا مى‏خواند، نماز فوت شده در این صورت اقتداى به او اشکال ندارد.

مسأله 1406 ـ اگر انسان نداند نمازى را که امام مى‏خواند نماز واجب یومیّه است یا نماز مستحب، نمى‏تواند به او اقتدا کند.

مسأله 1407 ـ اگر امام در محراب باشد و کسى پشت سر او اقتدا نکرده باشد کسانى که دو طرف محراب ایستاده‏اند و بواسطه دیوار محراب، امام را نمى‏بینند نمى‏توانند اقتدا کنند، بلى اگر کسى پشت سر امام اقتدا کرده باشد، اقتدا کردن کسانى که دو طرف او ایستاده‏اند و بواسطه دیوار محراب امام را نمى‏بینند اشکال ندارد در صورتى که اتصال برقرار باشد، و همچنین صحیح است اتّصال در محرابهاى امروزى که حائل بین امام و مأموم نیستند.

مسأله 1408 ـ اگر بواسطه درازى صف اوّل، کسانى که دو طرف صف ایستاده‏اند، امام را نبینند مى‏توانند اقتدا کنند. و نیز اگر بواسطه درازى یکى از صفهاى دیگر، کسانى که دو طرف آن ایستاده‏اند صف جلوى خود را نبینند مى‏توانند اقتدا نمایند.

مسأله 1409 ـ اگر صفهاى جماعت تا درب مسجد برسد، کسى که مقابل درب، پشت صف ایستاده نمازش صحیح است و نیز نماز کسانى که با دیدن او اقتدا مى‏کنند صحیح است خواه پشت سر او یا دو طرف او ایستاده باشند.

مسأله 1410 ـ کسى که پشت ستون ایستاده، اگر از طرف راست یا چپ بواسطه مأموم دیگر به امام متّصل باشد، کافى است.

مسأله 1411 ـ جاى ایستادن امام باید از جاى مأموم بلندتر نباشد ولى اگر مکان امام مقدار خیلى کمى بلندتر باشد مثل یک وجب و کمتر اشکال ندارد و نیز اگر زمین سراشیب باشد و امام در طرفى که بلندتر است بایستد، در صورتى که سراشیبى آن زیاد نباشد و طورى باشد که به آن زمین مسطّح بگویند، مانعى ندارد.

مسأله 1412 ـ اگر جاى مأموم بلندتر از جاى امام باشد و سائر شرائط و لوازم اقتدا رعایت شود، مثل آن که امام در صحن مسجد و عده‏اى از مأمومین در بالکن و طبقه دوم و طبقه سوم و پشت بام با رعایت تمام شرائط اقتداء کنند، اشکال ندارد، ولى اگر مثل ساختمانهاى چند طبقه این زمان باشد، جماعت در صورتى صحیح است که یک اجتماع حساب شود.

مسأله 1413 ـ اگر بداند نماز یک صف از صفهاى جلو باطل است، در صفهاى بعد نمى‏تواند اقتدا کند، ولى اگر نداند نماز آنان صحیح است یا نه، مى‏تواند اقتدا نماید.

مسأله 1414 ـ اگر بین کسانى که در یک صف ایستاده‏اند بچّه‏هاى ممیّز یعنى بچّه‏هایى که خوب و بد را مى‏فهمند فاصله شوند، چنانچه بدانند نماز آنها صحیح است مى‏توانند اقتدا کنند و همچنین اگر ندانند نماز آنها باطل است.

مسأله 1415 ـ بعد از تکبیر امام اگر صف جلو آماده نماز و تکبیر گفتن آنان نزدیک باشد کسى که در صف بعد ایستاده، مى‏تواند تکبیر بگوید ولى احتیاط مستحب آن است که صبر کند تا تکبیر صف جلو تمام شود.

مسأله 1416 ـ اگر بین کسانى که در یک صف ایستاده‏اند یک نفر که نمازش باطل است فاصله شود، بقیه مى‏توانند اقتدا کنند. امّا اگر چند نفر که نمازشان باطل است فاصله شوند یا از جهت دیگر فاصله زیادى باشد و از طرف دیگر اتّصال نداشته باشند نمى‏توانند اقتدا کنند.

مسأله 1417 ـ هرگاه بداند نماز امام باطل است مثلاً بداند امام وضو ندارد، اگرچه خود امام ملتفت نباشد، نمى‏تواند به او اقتدا کند.

مسأله 1418 ـ اگر اختلاف فتواى مرجع تقلید امام با مرجع تقلید مأموم در احکامى از نماز باشد که به نحو وجوب و استحباب است مثل جلسه استراحت یا تسبیحات اربعه، اقتدا کردن جایز است.

مسأله 1419 ـ اگر اختلاف فتوى مرجع تقلید امام و مأموم در قرائت رکعت اوّل و دوم باشد به نحوى که مثلاً مرجع تقلید امام قرائت سوره را واجب نمى‏داند و مأموم مى‏داند که امام سوره را نمى‏خواند در این صورت اقتدا خلاف احتیاط است، امّا اگر نداند و در حال قیام متوجّه شود باید سوره را خودش بخواند و نماز را فرادى ادامه دهد. و اگر بعد از نماز متوجه شود نمازش صحیح است و نیاز به اعاده ندارد.

مسأله 1420 ـ اگر مأموم بعد از نماز بفهمد که امام عادل نبوده یا کافر بوده، یا به جهتى نمازش باطل بوده مثلاً بى‏وضو نماز خوانده، در صورتى که مأموم یکى از کارهایى را که انجام آنها و لو سهواً نماز را باطل مى‏کند مثل زیاد کردن رکن انجام نداده باشد نمازش صحیح است. و همچنین اگر در بین نماز به یکى از این امور اطلاع پیدا کرد نیت فرادى مى‏کند و بقیه نماز را مى‏خواند و نمازش صحیح است.

مسأله 1421 ـ اگر در بین نماز شک کند که اقتدا کرده یا نه و بنایش بر جماعت بوده در هر حالى که باشد به شک خود اعتناء نکند و نماز را به صورت جماعت تمام کند.

مسأله 1422 ـ مستحب است که در بین نماز جماعت تا ناچار نشده نیت فرادى نکند، ولى اگر نیت فرادى کرد اشکالى ندارد بلکه اگر از ابتداى نماز هم قصد داشته باشد که در بین نماز نیت فرادى کند نماز جماعتش صحیح است.

مسأله 1423 ـ اگر مأموم بعد از حمد و سوره امام نیّت فرادى کند لازم نیست حمد و سوره را بخواند، ولى اگر پیش از تمام شدن حمد و سوره نیّت فرادى نماید، باید مقدارى را که امام نخوانده بخواند.

مسأله 1424 ـ اگر در بین نماز جماعت نیّت فرادى نماید، نمى‏تواند دوباره نیّت جماعت کند ولى اگر مردّد شود که نیّت فرادى کند یا نه و بعد تصمیم بگیرد نماز را با جماعت تمام کند، نمازش صحیح است.

مسأله 1425 ـ اگر شک کند که نیّت فرادى کرده یا نه، باید بنا بگذارد که نیّت فرادى نکرده است.

مسأله 1426 ـ اگر موقعى که امام در رکوع است اقتدا کند و به رکوع امام برسد، اگرچه ذکر امام تمام شده باشد، نمازش به طور جماعت صحیح است و یک رکعت حساب مى‏شود. امّا اگر به مقدار رکوع خم شود و به رکوع امام نرسد نمازش به طور فرادى صحیح است و باید آن را تمام نماید.

مسأله 1427 ـ اگر موقعى که امام در رکوع است اقتدا کند و به مقدار رکوع خم شود و شک کند که به رکوع امام رسیده یا نه، نمازش صحیح است و فرادى مى‏شود، امّا اگر بعد از سر برداشتن از رکوع شک کند نمازش به جماعت صحیح است.

مسأله 1428 ـ اگر موقعى که امام در رکوع است اقتدا کند و پیش از آن که به اندازه رکوع خم شود، امام سر از رکوع بردارد، مى‏تواند نیّت فرادى کند یا صبر کند تا امام براى رکعت بعد برخیزد و آن را رکعت اوّل نماز خود حساب کند. ولى اگر برخاستن امام به قدرى طول بکشد که نگویند این شخص نماز جماعت مى‏خواند، باید نیّت فرادى نماید.

مسأله 1429 ـ اگر اوّل نماز یا بین حمد و سوره اقتدا کند و اتّفاقاً پیش از آن که به رکوع رود، امام سر از رکوع بردارد نماز او به طور جماعت صحیح است و باید رکوع کند و خود را به امام برساند، و چنانچه عمداً رکوع را به تأخیر بیاندازد تا رکوع امام را درک نکند، نمازش فرادى مى‏شود.

مسأله 1430 ـ اگر کسى بعد از سر برداشتن امام از رکوع رسید مى‏تواند به امام اقتدا کند و تکبیرة الاحرام بگوید، امّا رکوع را بجا نیاورد ولى در یک سجده یا هر دو سجده امام را متابعت نماید و در رکعت بعد همراه امام برخیزد و به آنچه انجام داده اعتنا نکند و دوباره تکبیرة الاحرام را بگوید و اقتدا کند.

مسأله 1431 ـ اگر موقعى برسد که امام مشغول خواندن تشهّد آخر نماز است چنانچه بخواهد به ثواب جماعت برسد، باید بعد از نیّت و گفتن تکبیرة الاحرام بنشیند و تشهّد را با امام بخواند ولى سلام را نگوید و صبر کند تا امام سلام نماز را بدهد، بعد بایستد و بدون آن که دوباره نیّت کند و تکبیر بگوید، حمد و سوره را بخواند و آن را رکعت اوّل نماز خود حساب کند، و همچنین است در غیر تشهد از رکعت آخر.

مسأله 1432 ـ مأموم نباید جلوتر از امام بایستد ولى مى‏تواند مساوى با امام بایستد اگرچه قد او بلندتر از امام باشد که در رکوع و سجود سرش جلوتر از امام باشد، ولى بهتر است که اگر مأمومین بیشتر از یک نفر هستند مساوى با امام نایستند امّا اگر مأموم یک نفر است افضل آن است که سمت راست امام بایستد.

مسأله 1433 ـ در نماز جماعت باید بین مأموم و امام پرده و مانند آن که پشت آن دیده نمى‏شود فاصله نباشد و همچنین است بین انسان و مأموم دیگرى که انسان بواسطه او به امام متّصل شده است، ولى اگر امام مرد و مأموم زن باشد چنانچه بین آن زن و امام یا بین آن زن و مأموم دیگرى که مرد است و زن بواسطه او به امام متّصل شده است پرده و مانند آن باشد اشکال ندارد.

مسأله 1434 ـ اگر بعد از شروع به نماز بین مأموم و امام، یا بین مأموم و کسى که مأموم بواسطه او متّصل به امام است، پرده یا چیز دیگرى که پشت آن را نمى‏توان دید فاصله شود، نمازش فرادى مى‏شود و صحیح است.

مسأله 1435 ـ اگر بین جاى سجده مأموم و جاى ایستادن امام به قدر یک قدم فاصله باشد اشکال ندارد و نیز اگر بین انسان و مأمومى که جلوى او ایستاده و انسان به وسیله او به امام متّصل است به همین مقدار فاصله باشد نمازش اشکال ندارد، پس اگر بیشتر از این مقدار فاصله باشد نماز فرادى مى‏شود و احتیاط مستحب آن است که جاى سجده مأموم با جاى کسى که جلوى او ایستاده، هیچ فاصله نداشته باشد.

مسأله 1436 ـ اگر مأموم بواسطه کسى که طرف راست یا چپ او اقتدا کرده به امام متّصل باشد و از جلو به امام متّصل نباشد، چنانچه به اندازه گشادى بین دو قدم فاصله نداشته باشند نمازش صحیح است.

مسأله 1437 ـ اگر در نماز، بین مأموم و امام یا بین مأموم و کسى که مأموم بواسطه او به امام متّصل است بیشتر از یک قدم بزرگ فاصله پیدا شود نمازش فرادى مى‏شود و صحیح است.

مسأله 1438 ـ اگر نماز همه کسانى که در صف جلو هستند تمام شود یا همه نیّت فرادى نمایند، اگر فاصله با امام جماعت به اندازه یک قدم بزرگ نباشد نماز صف بعد به طور جماعت صحیح و اگر بیشتر از این مقدار باشد فرادى مى‏شود و صحیح است، مگر اینکه افراد صف جلو فوراً براى نماز دیگرى به امام اقتدا کنند، که در این صورت نماز صف عقب به جماعت صحیح است.

مسأله 1439 ـ اگر در رکعت دوم اقتدا کند، باید قنوت و تشهّد را با امام بخواند و احتیاط آن است که موقع خواندن تشهّد به حالت تجافى بنشیند یعنى انگشتان دست و سینه پا را به زمین بگذارد و زانوها را بلند کند و باید بعد از تشهّد با امام برخیزد و حمد و سوره را بخواند و اگر براى سوره وقت ندارد، حمد را تمام کند و در رکوع یا سجده خود را به امام برساند، یا نیّت فرادى کند و نمازش صحیح است، ولى اگر در سجده به امام برسد، بهتر است که احتیاطا نماز را دوباره بخواند.

مسأله 1440 ـ اگر موقعى که امام در رکعت دوم نماز چهار رکعتى است اقتدا کند، باید در رکعت دوم نمازش که رکعت سوم امام است بعد از دو سجده بنشیند و تشهّد را به مقدار واجب بخواند و برخیزد و چنانچه براى گفتن سه مرتبه تسبیحات وقت ندارد، یک مرتبه بگوید و در رکوع یا سجده اول خود را به امام برساند.

مسأله 1441 ـ اگر در رکعت سوم یا چهارم امام اقتدا کند، باید حمد و سوره را بخواند و اگر براى سوره وقت ندارد، بايد حمد را تمام کند و در رکوع یا سجده خود را به امام برساند، امّا اگر بداند که اگر اقتدا کند و حمد را بخواند به رکوع امام نمى‏رسد، باید صبر کند تا امام به رکوع رود، بعد اقتدا نماید، هرچند بعید نیست که اگر صبر نکرد و اقتدا نمود و رکوع امام را درک نکرد ولى به سجده اوّل امام رسید نمازش صحیح باشد اگرچه در این صورت احتیاط آن است که نیت فرادى کند و نمازش را تمام کند.

مسأله 1442 ـ کسى که مى‏داند اگر سوره را بخواند در رکوع به امام نمى‏رسد، نباید سوره را بخواند ولى اگر خواند نمازش به جماعت صحیح است، اگرچه احتیاط این است که نماز را فرادى تمام کند.

مسأله 1443 ـ کسى که اطمینان دارد که اگر سوره را شروع کند یا تمام نماید به رکوع امام مى‏رسد، احتیاط واجب آن است که سوره را شروع کند یا اگر شروع کرده تمام نماید.

مسأله 1444 ـ کسى که یقین دارد، اگر سوره را بخواند به رکوع امام مى‏رسد، چنانچه سوره را بخواند و به رکوع نرسد نمازش صحیح است، امّا باید در سجده خود را به امام برساند.

مسأله 1445 ـ اگر امام ایستاده باشد و مأموم نداند که در کدام رکعت است مى‏تواند اقتدا کند، ولى باید حمد و سوره را به قصد قربت بخواند و اگرچه بعد بفهمد که امام در رکعت اوّل یا دوم بوده، نمازش به جماعت صحیح است.

مسأله 1446 ـ اگر به خیال این که امام در رکعت اوّل یا دوم است حمد و سوره نخواند و بعد از رکوع بفهمد که در رکعت سوم یا چهارم بوده نمازش به جماعت صحیح است. ولى اگر پیش از رکوع بفهمد، باید حمد و سوره را بخواند و اگر وقت ندارد، فقط حمد را بخواند و در رکوع یا سجده اول خود را به امام برساند.

مسأله 1447 ـ اگر به خیال این که امام در رکعت سوم یا چهارم است حمد و سوره بخواند و پیش از رکوع یا بعد از آن بفهمد که در رکعت اوّل یا دوم بوده، نمازش صحیح است.

مسأله 1448 ـ اگر موقعى‏که مشغول نماز مستحبى‏است جماعت برپا شود، چنانچه اطمینان ندارد که اگر نماز را تمام کند به جماعت برسد، مستحب است نماز را رها کند و مشغول نماز جماعت شود. بلکه اگر اطمینان نداشته باشد که به رکعت اوّل برسد مستحب است به همین دستور رفتار نماید.

مسأله 1449 ـ اگر موقعى که مشغول نماز سه رکعتى‏یا چهار رکعتى‏است جماعت برپا شود، چنانچه به رکوع رکعت سوم نرفته مستحب است به نیّت نماز مستحبّى، نماز را دو رکعتى تمام کند و خود را به جماعت برساند، ولى اگر در رکوع رکعت سوم داخل شده و با تمام کردن آن نمى‏تواند خود را به جماعت برساند، مى‏تواند نماز واجب خود را بشکند و خود را به جماعت برساند.

مسأله 1450 ـ اگر نماز امام تمام شود و مأموم مشغول تشهّد یا سلام اوّل باشد، لازم نیست نیّت فرادى کند.

مسأله 1451 ـ کسى که یک رکعت از امام عقب مانده وقتى امام تشهّد رکعت آخر را مى‏خواند، مى‏تواند برخیزد و نماز را تمام کند و یا به حال تجافى بنشیند یعنى انگشتان دست و سینه پا را به زمین بگذارد و زانوها را بلند نگهدارد و صبر کند تا امام سلام نماز را بگوید و بعد برخیزد.

مسأله 1452 ـ امام جماعت باید شیعه دوازده امامى و عاقل و عادل و حلال زاده باشد و نماز را به طور صحیح بخواند و نیز اگر مأموم یا یکى از مأمومین مرد است امام هم باید مرد باشد، و اقتدا کردن به بچّه ممیّزى که خوب و بد را مى‏فهمد مطلقا جایز است چه مأموم بالغ باشد یا غیر بالغ، و همچنین امامت زن براى زنها مانعى ندارد.

مسأله 1453 ـ عدالت یک حالت خداترسى باطنى است که انسان را از انجام گناه کبیره و تکرار گناه صغیره باز مى‏دارد و همین اندازه که با کسى معاشرت داشته باشیم و گناهى از او نبینیم نشانه وجود عدالت است و این را «حسن ظاهر» که حاکى از ملکه باطن است مى‏گویند.

مسأله 1454 ـ امامى را که عادل مى‏دانسته، اگر شک کند به عدالت خود باقى است یا نه، مى‏تواند به او اقتدا نماید مگر این‏که یقین به خلاف پیدا شود.

مسأله 1455 ـ اگر امام جماعت مقلد کسى است که باید نمازش را در موقعیّتى که هست شکسته بخواند، و مأموم مقلّد کسى است که در همان جا فتوى به اتمام داده (مانند بحث کثیر السفر) این دو نمى‏توانند به یکدیگر اقتدا کنند.

مسأله 1456 ـ کسى‏که ایستاده نماز مى‏خواند، نمى‏تواند به کسى‏که نشسته یا خوابیده نماز مى‏خواند اقتدا کند. و کسى‏که نشسته نماز مى‏خواند نمى‏تواند به کسى‏که خوابیده نماز مى‏خواند اقتدا نماید.

مسأله 1457 ـ کسى‏که نشسته نماز مى‏خواند، مى‏تواند به کسى‏که نشسته نماز مى‏خواند اقتدا کند و همچنین کسى‏که خوابیده است مى‏تواند به کسى‏که نشسته نماز مى‏خواند اقتدا کند.

مسأله 1458 ـ اگر امام جماعت بواسطه عذرى با تیمّم یا با وضوى جبیره‏اى و یا با لباس نجس نماز بخواند، مى‏شود به او اقتدا کرد اگر چه مکروه مى‏باشد.

مسأله 1459 ـ اگر امام مرضى دارد که نمى‏تواند از بیرون آمدن بول و غائط خوددارى کند مى‏توان به او اقتدا کرد و همچنین زنى که مستحاضه نیست مى‏تواند به زن مستحاضه اقتدا کند البته به شرطى که به وظائف خود عمل کرده باشد.

مسأله 1460 ـ امامت کسى که مرض خوره یا پیسى دارد مکروه است، و همچنین امامت کسى که مردم تمایل به امامت او ندارند و همچنین کسى که حدّ شرعى بر او اجرا شده هرچند توبه کرده و حکم به عدالت او شده باشد، و همچنین اقتدا کردن به کسى که حجامت مى‏کند و یا دبّاغى مى‏کند و یا سنگ قبر حکّ مى‏کند مکروه مى‏باشد.

مسأله 1461 ـ موقعى که مأموم نیّت مى‏کند، باید امام را معیّن نماید. ولى‏دانستن اسم او لازم نیست، مثلاً اگر نیّت کند اقتدا مى‏کنم به امام حاضر، نمازش صحیح است.

مسأله 1462 ـ اگر کسى به قصد اینکه فلانى است اقتدا کند و بعد معلوم شود شخص دیگرى بوده است چنانچه امامى که به او اقتدا نموده عادل باشد جماعتش صحیح است ولى اگر عادل نباشد نمازش به جماعت صحیح نمى‏باشد، ولى در صورتى که ارکان نماز را کم یا زیاد نکرده باشد نمازش به فرادى صحیح است.

مسأله 1463 ـ مأموم باید غیر از حمد و سوره همه چیز نماز را خودش بخواند، ولى اگر رکعت اوّل یا دوم او رکعت سوم یا چهارم امام باشد، باید حمد و سوره را بخواند.

مسأله 1464 ـ اگر مأموم در رکعت اوّل و دوم نماز صبح و مغرب و عشا صداى حمد و سوره امام را بشنود، اگرچه کلمات را تشخیص ندهد، باید حمد و سوره را نخواند و اگر صداى امام را نشنود، مستحب است حمد و سوره بخواند ولى باید آهسته بخواند و چنانچه سهواً بلند بخواند اشکال ندارد.

مسأله 1465 ـ اگر مأموم بعضى‏از کلمات حمد و سوره امام را بشنود، احتیاط واجب آن است که حمد و سوره را نخواند.

مسأله 1466 ـ اگر مأموم سهواً حمد و سوره بخواند، یا خیال کند صدایى را که مى‏شنود صداى امام نیست و حمد و سوره بخواند و بعد بفهمد صداى امام بوده، نمازش صحیح است.

مسأله 1467 ـ اگر شک کند که صداى امام را مى‏شنود یا نه، یا صدایى‏بشنود و نداند صداى امام است یا صداى کس دیگر، مى‏تواند حمد و سوره بخواند.

مسأله 1468 ـ مأموم نباید در رکعت اوّل و دوم نماز ظهر و عصر حمد و سوره بخواند و مستحب است به جاى آن آهسته ذکر بگوید.

مسأله 1469 ـ مأموم نباید تکبیرة الاحرام را پیش از امام بگوید بلکه احتیاط واجب آن است که تا تکبیر امام تمام نشده تکبیر نگوید.

مسأله 1470 ـ اگر مأموم پیش از امام عمداً و بدون عذر هم سلام دهد نمازش صحیح است.

مسأله 1471 ـ اگر مأموم غیر از تکبیرة الاحرام و سلام چیزهاى دیگر نماز را پیش از امام بگوید اشکال ندارد. ولى اگر آنها را بشنود، یا بداند امام چه وقت مى‏گوید، احتیاط مستحب آن است که پیش از امام نگوید.

مسأله 1472 ـ مأموم باید غیر از آنچه در نماز خوانده مى‏شود، کارهاى دیگر آن، مانند رکوع و سجود را با امام یا کمى بعد از امام بجا آورد. و تأخّر عمدى فاحش از امام موجب بطلان نماز به جماعت و فرادى شدن آن است، و در تقدّم چند لحظه، نماز به جماعت صحیح است.

مسأله 1473 ـ اگر سهواً پیش از امام سر از رکوع بردارد، چنانچه اطمینان دارد که اگر برگردد در رکوع به امام مى‏رسد اگر بخواهد نماز جماعتش برقرار باشد باید به رکوع برگردد و با امام سر بردارد و در این صورت زیاد شدن رکوع که رکن است، نماز را باطل نمى‏کند ولى اگر به رکوع برگردد و پیش از آن که به رکوع برسد، امام سر بردارد باید بلند شود و رکوع نکند و نمازش به جماعت صحیح است ولى اگر به اندازه رکوع خم شود و رکوع امام را درک نکند نمازش باطل است، و همچنین اگر شک کند که رکوع امام را درک کرده است یا نه نمازش باطل است.

مسأله 1474 ـ اگر اشتباهاً سر بردارد و ببیند امام در سجده است چنانچه اطمینان دارد که اگر برگردد به سجده امام مى‏رسد پس اگر بخواهد نماز جماعتش باقى باشد باید به سجده برگردد و چنانچه در هر دو سجده این اتّفاق بیفتد، براى زیاد شدن دو سجده که رکن است نماز باطل نمى‏شود.

مسأله 1475 ـ کسى که اشتباهاً پیش از امام سر از سجده برداشته هرگاه به سجده برگردد و هنوز به سجده نرسیده امام سر بردارد، نمازش صحیح است ولى اگر در هر دو سجده این اتّفاق بیفتد، نماز باطل است.

مسأله 1476 ـ اگر مأموم عمداً زودتر از امام سر از رکوع بردارد، باید بایستد تا امام سر از رکوع بردارد، و اگر به قصد متابعت دوباره به رکوع برگردد نمازش باطل است، و همچنین اگر در غیر رکعت اول عمداً زودتر از امام به رکوع برود باید صبر کند تا امام به او برسد و با او رکوع را تمام کند و برگشتنش جایز نیست.

مسأله 1477 ـ اگر اشتباهاً سر از رکوع یا سجده بردارد و سهواً یا به خیال این که به امام نمى رسد، به رکوع یا سجده نرود، نمازش صحیح است.

مسأله 1478 ـ اگر سر از سجده بردارد و ببیند امام در سجده است چنانچه به خیال این که سجده اوّل امام است، به قصد این که با امام سجده کند به سجده رود و بفهمد سجده دوم امام بوده، سجده دوّم او حساب مى‏شود و نمازش صحیح است. و اگر به خیال این که سجده دوم امام است به سجده رود و بفهمد سجده اوّل امام بوده، متابعت حساب مى‏شود و اگر سجده دوم را انجام دهد نمازش صحیح است.

مسأله 1479 ـ اگر سهواً پیش از امام به رکوع رود و طورى باشد که اگر سر بردارد به مقدارى از قرائت امام مى‏رسد، باید سر بردارد و با امام به رکوع رود.

مسأله 1480 ـ اگر سهواً پیش از امام به رکوع رود و طورى باشد که اگر برگردد به چیزى از قرائت امام نمى‏رسد، واجب است سر بردارد و با امام نماز را تمام کند و نمازش صحیح است اگرچه احوط استحبابى‏در این صورت اعاده نماز است و اگر سر برندارد تا امام برسد نمازش صحیح است.

مسأله 1481 ـ اگر سهواً پیش از امام به سجده رود، واجب است که سر بردارد و با امام به سجده رود و اگر هم سربر نداشت باز نمازش صحیح است.

مسأله 1482 ـ اگر امام در رکعتى‏که قنوت ندارد اشتباهاً قنوت بخواند، یا در رکعتى‏که تشهّد ندارد اشتباهاً مشغول خواندن تشهّد شود مأموم نباید قنوت و تشهّد را بخواند ولى‏نمى‏تواند پیش از امام به رکوع رود، یا پیش از ایستادن امام بایستد بلکه باید صبر کند تا قنوت و تشهّد امام تمام شود و بقیه نماز را با او بخواند.

مسأله 1483 ـ در تحقّق جماعت فقط کافى است که مأموم نیّت اقتدا داشته باشد و نیّت امامت براى امام معتبر نیست، و بدون نیّت او جماعت از طرفین محقّق مى‏شود و احکام آن از قبیل متابعت و شک جارى است.

مسأله 1484 ـ صاحب مسجد و امام راتب و صاحب منزل یا مستأجر آن در صورت واجد شرایط بودن از دیگران در امامت جماعت مقدّم هستند و بعد از این اشخاص بهتر است کسى که فقیه‏تر و بعد از آن کسى که باتقواتر است و یا قرائتش از دیگران بهتر یا هاشمى و یا مسن‏تر است را امام جماعت قرار دهند.

مسأله 1485 ـ امام جماعت باید یک نفر باشد ولى اگر در بین نماز براى امام حادثه‏اى پیش آمد مثل مردن، بى‏هوشى، دیوانگى، حدث، مرض، جارى شدن خون از بینى و غیره و همچنین اگر امام متوجّه شود که طهارت نداشته، امام یا مأمومین مى‏توانند دیگرى را امام قرار دهند، خواه آن فرد از اعضاى جماعت باشد یا کسى که ابتداءً مى‏خواهد نماز بخواند.

مسأله 1486 ـ در نماز جماعت تقیّه‏اى که با مخالفین خوانده مى‏شود لازم است که مأموم قصد فرادى و آهسته خواندن حمد و سوره را داشته باشد.

مسأله 1487 ـ اگر مأموم یک مرد باشد، مستحب است طرف راست امام بایستد و اگر یک زن باشد مستحب است در طرف راست امام طورى بایستد که جاى سجده اش مساوى زانو یا قدم امام باشد و اگر یک مرد و یک زن یا یک مرد و چند زن باشند مستحب است مرد طرف راست امام و باقى‏پشت سر امام بایستند و اگر چند مرد یا چند زن باشند مستحب است پشت سر امام بایستند و اگر چند مرد و چند زن باشند مستحب است مردها پشت سر امام و زنها پشت سر مردها بایستند.

مسأله 1488 ـ اگر امام و مأموم هر دو زن باشند مستحب است که امام بین صف اوّل زنها بایستد نه جلوتر از آنها.

مسأله 1489 ـ مستحب است امام در وسط صف بایستد و اهل علم و کمال و تقوى در صف اوّل بایستند.

مسأله 1490 ـ مستحب است صفهاى جماعت منظّم باشد و بین کسانى که در یک صف ایستاده‏اند فاصله نباشد و شانه آنان ردیف یکدیگر باشد.

مسأله 1491 ـ مستحب است بعد از گفتن «قَد قَامَتِ الصَّلَاةُ» مأمومین برخیزند.

مسأله 1492 ـ مستحب است امام جماعت حال مأمومى را که از دیگران ضعیف‏تر است رعایت کند و قنوت و رکوع و سجود را طول ندهد، مگر بداند همه کسانى که به او اقتدا کرده‏اند مایلند.

مسأله 1493 ـ مستحب است امام جماعت در حمد و سوره و ذکرهایى که بلند مى خواند صداى خود را به قدرى بلند کند که دیگران بشنوند ولى نباید بیش از اندازه صدا را بلند کند.

مسأله 1494 ـ اگر امام در رکوع بفهمد کسى تازه رسیده و مى خواهد اقتدا کند مستحب است رکوع را دو برابر همیشه طول بدهد و بعد برخیزد، اگرچه بفهمد کس دیگرى هم براى اقتدا وارد شده است.

مسأله 1495 ـ مستحب مؤکّد است که امام بعد از نماز خود بنشیند تا همه مأمومین از نماز فارغ شوند.

مسأله 1496 ـ اگر در بین صفهاى جماعت جا باشد، مکروه است انسان تنها در یک صف بایستد.

مسأله 1497 ـ کراهت دارد، مأموم ذکرهاى نماز را طورى بگوید که امام بشنود.

مسأله 1498 ـ مسافرى که نماز ظهر و عصر و عشا را دو رکعت مى خواند مکروه است در این نمازها به کسى که مسافر نیست اقتدا کند و کسى که مسافر نیست مکروه است در این نمازها به مسافر اقتدا نماید، البته کراهت در اینجا به معناى کمتر بودن ثواب جماعت است هرچند جماعت در هر حال از فرادى بهتر است.

مسأله 1499 ـ راه دادن افرادى که عقل کامل ندارند مثل طفل، دیوانه و ابله در صف اول و نزدیک به امام یا جایى که احتمال و گمان فاسد شدن نماز دیگران مى‏رود مکروه است. ولى اگر طفل ممیّز باشد و احکام خود را بداند کراهت ندارد.