مسأله 1042 ـ نمازگزار باید در هر رکعت از نمازهاى واجب و مستحب، بعد از رکوع دو سجده کند و سجده آن است که پیشانى و کف دو دست و سر دو زانو و سر دو انگشت بزرگ پاها را بر زمین بگذارد.

مسأله 1043 ـ واجب نیست که همه پیشانى را بر زمین بگذارد بلکه اگر به اندازه یک درهم یا پهناى یک ناخن باشد کفایت مى‏کند و سجده بر دانه‏هاى تسبیح گِلى یا چوبى و ماسه صحیح است.

مسأله 1044 ـ دو سجده روى هم یک رکن است که اگر کسى در نماز واجب عمداً یا از روى فراموشى یا از روى ندانستن مسأله هر دو را ترک کند یا دو سجده دیگر به آنها اضافه نماید نمازش باطل است.

مسأله 1045 ـ اگر عمداً یک سجده کم یا زیاد کند، نماز باطل مى‏شود و اگر سهواً یک سجده کم کند نمازش باطل نمى‏شود.

مسأله 1046 ـ اگر پیشانى را عمداً یا سهواً به زمین نگذارد، سجده نکرده است؛ اگرچه جاهاى دیگر به زمین برسد ولى اگر پیشانى را به زمین بگذارد و سهواً جاهاى دیگر را به زمین نرساند، یا سهواً ذکر نگوید سجده صحیح است.

مسأله 1047 ـ در سجده هر ذکرى بگوید کافى است به شرط آن که در حال اختیار مقدار ذکر از سه مرتبه «سبُحانَ اللّهِ‏» یا یک مرتبه «سُبحانَ رَبِّیَ الْاَعلىٰ وَ بِحَمدِهِ» کمتر نباشد و مستحب است « سُبحانَ رَبِّیَ الْاَعلىٰ وَ بِحَمدِهِ » را سه یا پنج یا هفت مرتبه یا بیشتر به همین ترتیب، بگوید.

مسأله 1048 ـ در سجود باید به مقدار ذکر واجب، بدن آرام باشد و موقع گفتن ذکر مستحب هم، اگر آن را به قصد ذکرى که براى سجده دستور داده‏اند بگوید، آرام بودن بدن لازم است.

مسأله 1049 ـ اگر پیش از آن که پیشانى به زمین برسد و بدن آرام بگیرد عمداً ذکر سجده را بگوید، باید بعد از رسیدن پیشانى به زمین و آرام گرفتن بدن دوباره ذکر را بگوید و اگر به همان ذکر اوّل اکتفاء کند نمازش باطل است و همچنین اگر نمازگزار پیش از تمام شدن ذکر عمداً سر از سجده بردارد، نمازش باطل است.

مسأله 1050 ـ اگر پیش از آن که پیشانى به زمین برسد و بدن آرام گیرد، سهواً ذکر سجده را بگوید و پیش از آن که سر از سجده بردارد، بفهمد اشتباه کرده باید دوباره در حال آرام بودن، ذکر را بگوید.

مسأله 1051 ـ اگر بعد از آن که سر از سجده برداشت، بفهمد که پیش از آرام گرفتن بدن، ذکر را گفته یا پیش از آن که ذکر سجده تمام شود سر برداشته نمازش صحیح است.

مسأله 1052 ـ اگر موقعى که ذکر سجده را مى‏گوید، یکى از هفت عضو را عمداً از زمین بردارد، در صورتى که به همان ذکر اکتفاء کند نمازش باطل مى‏شود ولى موقعى که مشغول گفتن ذکر نیست، اگر غیر پیشانى جاهاى دیگر را از زمین بردارد و دوباره بگذارد اشکال ندارد.

مسأله 1053 ـ اگر پیش از تمام شدن ذکر سجده سهواً پیشانى را از زمین بردارد نمى‏تواند دوباره به زمین بگذارد و باید آن را یک سجده حساب کند، ولى اگر جاهاى دیگر را سهواً از زمین بردارد، باید دو مرتبه به زمین بگذارد و ذکر را بگوید.

مسأله 1054 ـ بعد از تمام شدن ذکر سجده اوّل باید بنشیند تا بدن آرام گیرد و دوباره به سجده رود.

مسأله 1055 ـ جاى پیشانى نمازگزار باید از محلّ دو انگشت بزرگ پا و سر زانوهاى او در موقع سجده، بلندتر یا پست‏تر از چهار انگشت بسته نباشد، و در این حکم فرقى بین زمین شیب دار و غیر آن نیست.

مسأله 1056 ـ اگر پیشانى را سهواً به چیزى بگذارد که از جاى انگشتهاى پا و سر زانوهاى او بلندتر از چهار انگشت بسته است، چنانچه بلندى آن به قدرى است که نمى‏گویند در حال سجده است، مى‏تواند سر را بردارد و به چیزى که بلندى آن به اندازه چهار انگشت بسته یا کمتر است بگذارد و مى‏تواند سر را به روى آن، که به اندازه چهار انگشت یا کمتر است بکشد و اگر بلندى آن به قدرى است که مى‏گویند در حال سجده است واجب است پیشانى را از روى آن به روى چیزى که بلندى آن به اندازه چهار انگشت بسته یا کمتر است بکشد و اگر کشیدن پیشانى ممکن نیست، بنابر احتیاط واجب باید پیشانى را بلند کند و بر موضعى که بلندى زایدى ندارد بگذارد و نماز را تمام کند و دوباره بخواند یا رها کند و دوباره بخواند.

مسأله 1057 ـ باید بین پیشانى و آنچه بر آن سجده مى‏کند چیزى نباشد پس اگر مهر به قدرى چرک باشد که پیشانى به خود مهر نرسد سجده باطل است ولى اگر مثلاً رنگ مهر تغییر کرده باشد اشکال ندارد.

مسأله 1058 ـ در سجده باید کف دست را بر زمین بگذارد ولى در حال ناچارى پشت دست هم مانعى ندارد و اگر پشت دست ممکن نباشد، احتیاطا مچ دست را بگذارد و چنانچه آن را هم نتواند احتیاطا تا آرنج هر جا که مى‏تواند بر زمین بگذارد و اگر آن هم ممکن نیست، گذاشتن بازو کافى است.

مسأله 1059 ـ در سجده بنابر احتیاط واجب باید سر دو انگشت بزرگ پاها را به زمین بگذارد و اگر به جاى آن دو، انگشتهاى دیگر پا، یا روى پا را به زمین بگذارد یا بواسطه بلند بودن ناخن، سر شست به زمین نرسد نمازش باطل است.

مسأله 1060 ـ کسى که مقدارى از شست پایش بریده، باید بقیه آن را به زمین بگذارد، و اگر چیزى از آن نمانده، یا اگر مانده خیلى کوتاه است احتیاطا بقیه انگشتان را بگذارد و اگر هیچ انگشت ندارد، احتیاطا هر مقدارى از پا که باقى مانده به زمین بگذارد.

مسأله 1061 ـ اگر به طور غیر معمول سجده کند، مثلاً سینه و شکم را به زمین بچسباند، یا پاها را دراز کند، و هفت عضوى که گفته شد به زمین برساند، چنانچه بگویند سجده کرده نمازش صحیح است ولى اگر بگویند دراز کشیده و سجده صدق نکند نمازش باطل است.

مسأله 1062 ـ مهر یا چیز دیگرى که بر آن سجده مى‏کند، باید طاهر باشد، ولى اگر مثلاً مهر را روى فرش نجس بگذارد، یا یک طرف مهر نجس باشد و پیشانى را به طرف طاهر آن بگذارد اشکال ندارد.

مسأله 1063 ـ اگر در پیشانى دمل و مانند آن باشد، چنانچه ممکن است باید با جاى سالم پیشانى سجده کند و اگر ممکن نیست باید زمین را گود کند و دمل را در گودال و جاى سالم را به مقدارى که براى سجده کافى باشد بر زمین بگذارد.

مسأله 1064 ـ اگر دمل یا زخم تمام پیشانى را گرفته باشد باید بر ابرو سجده کند و اگر ممکن نیست به چانه و اگر به چانه هم ممکن نیست باید به هر جاى از صورت که ممکن است سجده کند و اگر به هیچ جاى از صورت ممکن نیست باید با جلو سر سجده نماید.

مسأله 1065 ـ کسى که نمى‏تواند پیشانى را به زمین برساند باید به قدرى که مى‏تواند خم شود و مهر یا چیز دیگرى را که سجده بر آن صحیح است روى چیز بلندى گذاشته و طورى پیشانى را بر آن بگذارد که عرفاً بگویند سجده کرده است، ولى باید کف دستها و زانوها و انگشتان پا را بطور معمول به زمین بگذارد.

مسأله 1066 ـ کسى که نمى‏تواند بحدّى خم شود که عرفاً به آن سجده گفته شود باید براى سجده بنشیند و با سر اشاره کند و در این صورت احتیاط مستحب آن است که اگر مى‏تواند به قدرى مهر را بلند کند که پیشانى را بر آن بگذارد و اگر نمى‏تواند احتیاط مستحب آن است که مهر را بلند کند و به پیشانى بگذارد و اگر با سر نمى‏تواند، با چشمها اشاره نماید؛ که در این صورت لازم نیست بقیه اعضاء روى زمین باشد یا چیزى که سجده بر آن صحیح است را روى پیشانى بگذارد؛ اگر چه رعایت احتیاط خوب است. و اگر با سر یا چشمها هم نمى‏تواند اشاره کند باید در قلب نیّت سجده کند و بنابر احتیاط مستحب با دست و مانند آن براى سجده اشاره نماید.

مسأله 1067 ـ کسى که نمى‏تواند بنشیند، باید ایستاده نیّت سجده کند و چنانچه مى‏تواند، براى سجده با سر اشاره کند و اگر نمى‏تواند، با چشمها اشاره نماید و اگر این را هم نمى‏تواند، در قلب نیّت سجده کند و بنابر احتیاط مستحب با دست و مانند آن براى سجده اشاره نماید.

مسأله 1068 ـ اگر پیشانى بى اختیار از جاى سجده بلند شود، چنانچه ممکن باشد باید نگذارد دوباره به جاى سجده برسد و این یک سجده حساب مى‏شود، چه ذکر سجده را گفته باشد یا نه و اگر نتواند سر را نگهدارد و بى اختیار دوباره به جاى سجده برسد، روى هم یک سجده حساب مى‏شود و اگر ذکر نگفته باشد باید بگوید.

مسأله 1069 ـ جایى که انسان باید تقیه کند مى‏تواند بر فرش و مانند آن سجده نماید ولى احتیاط واجب آن است که در صورت امکان براى نماز به جاى دیگرى برود و یا در صورت نداشتن مشقّت نماز را اعاده کند.

مسأله 1070 ـ اگر روى چیزى که بدن روى آن آرام نمى‏گیرد سجده کند باطل است ولى روى تشک پَر، یا چیز دیگرى که بعد از سر گذاشتن و مقدارى پایین رفتن آرام مى‏گیرد سجده کند اشکال ندارد.

مسأله 1071 ـ اگر انسان ناچار شود که در زمین گل آلود نماز بخواند و آلوده شدن بدن و لباس به گِل براى او مشقّت دارد مى‏تواند در حالى که ایستاده است براى سجده با سر اشاره کند و تشهّد را ایستاده بخواند.

مسأله 1072 ـ در رکعت اوّل و رکعت سومى که تشهّد ندارد، مثل رکعت سوم نماز ظهر و عصر و عشا مستحب است بعد از سجده دوم قدرى بى حرکت بنشیند و بعد برخیزد.