تیمّم‏

 در هفت مورد به جاى وضو و غسل باید تیمّم کرد:

اوّل: آن که تهیه آب به قدر وضو یا غسل ممکن نباشد.

 مسأله 643 - اگر انسان در آبادى باشد، باید براى تهیه آب وضو و غسل، به قدرى جستجو کند که از پیدا شدن آن ناامید شود و اگر در بیابان باشد، چنانچه زمین آن پست و بلند است و یا بواسطه درخت و مانند آن عبور در آن زمین مشکل است باید در هر یک از چهار طرف به اندازه پرتاب یک تیر قدیمى که با کمان پرتاب مى‏کردند که حدود دویست قدم مى‏شود، در جستجوى آب برود و اگر زمین آن این طور نیست، باید در هر طرف به اندازه پرتاب دو تیر جستجو نماید.

 مسأله 644 - اگر بعضى از چهار طرف، هموار و بعضى دیگر پست و بلند یا عبور در آن مشکل باشد، باید در طرفى که هموار است به اندازه پرتاب دو تیر و در طرفى که این طور نیست به اندازه پرتاب یک تیر جستجو کند.

 مسأله 645 - در هر طرفى که اطمینان دارد آب نیست، در آن طرف جستجو لازم نیست.

 مسأله 646 - کسى که وقت نماز او تنگ نیست و براى تهیه آب وقت دارد، اگر اطمینان دارد، در محلّى دورتر از مقدارى که باید جستجو کند آب هست در صورتى که مانعى نباشد و مشقّت هم نداشته باشد، باید براى تهیه آب برود و اگر گمان دارد آب هست، رفتن به آن محل لازم نیست؛ ولى اگر اطمینان داشته باشد، بنابر احتیاط واجب باید براى تهیه آب به آن محل برود.

 مسأله 647 - لازم نیست خود انسان در جستجوى آب برود، بلکه مى‏تواند کسى را که به گفته او اطمینان دارد بفرستد و در این صورت اگر یک نفر از طرف چند نفر برود کافى است.

 مسأله 648 - اگر احتمال دهد که داخل بار سفر خود، یا همسفران یا در توقّفگاه در سفر آب هست باید به قدرى جستجو نماید که به نبودن آب اطمینان پیدا کند یا از پیدا کردن آن ناامید شود.

 مسأله 649 - اگر پیش از وقت نماز جستجو نماید و آب پیدا نکند و تا وقت نماز همانجا بماند، لازم نیست که دوباره در جستجوى آب برود.

 مسأله 650 - اگر بعد از داخل شدن وقت نماز جستجو کند و آب پیدا نکند و تا وقت نماز دیگر در همانجا بماند، جستجو لازم نیست.

 مسأله 651 - اگر از درنده بترسد، یا جستجوى آب به قدرى سخت باشد که نتواند تحمّل کند یا وقت نماز به قدرى تنگ باشد که هیچ نتواند جستجو کند، جستجو لازم نیست ولى اگر بتواند مقدارى جستجو کند به همان مقدار جستجو لازم است و اگر از دزد بر جان یا مال خودش بترسد نباید در جستجوى آب برود، ولى اگر مالى که احتمال مى‏دهد از بین برود به حسب حال او قابل اعتنا نباشد و ترس دیگرى هم نداشته باشد جستجوى آب واجب است.

 مسأله 652 - اگر در جستجوى آب نرود تا وقت نماز تنگ شود معصیت کرده، ولى نمازش با تیمّم صحیح است.

 مسأله 653 - کسى که اطمینان دارد آب پیدا نمى‏کند، چنانچه دنبال آب نرود و با تیمّم نماز بخواند و بعد از نماز بفهمد که اگر جستجو مى‏کرد آب پیدا مى‏شد بنابر احتیاط واجب نمازش را اعاده کند.

 مسأله 654 - اگر بعد از جستجو، آب پیدا نکند و با تیمّم نماز بخواند و بعد از نماز بفهمد در جایى که جستجو کرده آب بوده اگر وقت وسعت دارد بنابر احتیاط نماز را اعاده کند، ولى اگر وقت گذشته، نماز او صحیح است.

 مسأله 655 - اگر بعد از داخل شدن وقت نماز، وضو داشته باشد و بداند که اگر وضوى خود را باطل کند نمى‏تواند وضو بگیرد، چنانچه بتواند بدون ضرر و مشقّت وضوى خود را نگهدارد، نباید آن را باطل نماید و همچنین است اگر بداند یا دو شاهد عادل خبر دهند که تهیه آب براى او ممکن نیست بلکه اگر احتمال صحیح عقلایى هم بدهد احتیاط واجب آن است که وضوى خود را باطل نکند.

 مسأله 656 - اگر پیش از وقت نماز وضو داشته باشد و بداند که اگر وضوى خود را باطل کند، تهیه آب براى او ممکن نیست چنانچه بتواند بدون ضرر و مشقّت وضوى خود را نگهدارد، احتیاط واجب آن است که آن را باطل نکند.

 مسأله 657 - کسى که فقط به مقدار وضو یا به مقدار غسل آب دارد اگر بداند که اگر آن را بریزد آب پیدا نمى‏کند، چنانچه وقت نماز داخل شده باشد، ریختن آن حرام است و احتیاط واجب آن است که پیش از وقت نماز هم آن را نریزد بلکه خالى از قُوّت نیست و هرگاه احتمال عقلایى هم بدهد که اگر آب را بریزد دیگر آب پیدا نمى‏کند احتیاط واجب آن است که پیش از وقت نماز هم آب را نریزد.

 مسأله 658 - کسى که مى‏داند یا دو شاهد عادل خبر دهند که آب پیدا نمى‏کند اگر بعد از داخل شدن وقت نماز، وضوى خود را باطل کند یا آبى که دارد بریزد معصیت کرده ولى نمازش با تیمّم صحیح است، اگرچه احتیاط مستحب آن است که قضاى آن نماز را بخواند.

 دوم: مشقّت بیش از حد.

 مسأله 659 - اگر بواسطه پیرى یا ترس از دزد و جانور و مانند اینها یا نداشتن وسیله‏اى که آب از چاه بکشد، دسترسى به آب نداشته باشد، باید تیمّم کند و همچنین است اگر تهیه کردن آب یا استعمال آن به قدرى مشقّت داشته باشد که مردم آن را تحمّل نکنند ولى اگر با مشقت آب تهیه کرد و وضو گرفت، صحیح است.

 مسأله 660 - اگر براى کشیدن آب از چاه، دلو و ریسمان و مانند اینها لازم دارد و مجبور است بخرد، یا کرایه نماید، اگرچه قیمت آن چند برابر معمول باشد باید تهیه کند، و همچنین است اگر آب را به چندین برابر قیمتش بفروشند، ولى اگر تهیه آنها به قدرى پول مى‏خواهد که نسبت به حال او آن مقدار ضرر دارد، واجب نیست تهیه نماید.

 مسأله 661 - اگر ناچار شود که براى تهیه آب قرض کند، باید قرض نماید ولى‏کسى که مى‏داند یا گمان دارد که نمى‏تواند قرض خود را بدهد واجب نیست قرض کند.

 مسأله 662 - اگر کندن چاه مشقّت ندارد، به احتیاط واجب باید براى تهیه آب، چاه بکند.

 مسأله 663 - اگر کسى مقدارى آب بى منّت به او ببخشد باید قبول کند.

سوم: ترس از ضرر.

 مسأله 664 - اگر از استعمال آب بر جان خود بترسد، یا بترسد که بواسطه استعمال آن مرض یا عیبى در او پیدا شود، یا مرضش طول بکشد یا شدّت کند، یا به سختى معالجه شود، باید تیمّم نماید، ولى اگر آب گرم براى او ضرر ندارد، باید با آب گرم وضو بگیرد یا غسل کند.

 مسأله 665 - لازم نیست یقین کند که آب براى او ضرر دارد، بلکه اگر احتمال ضرر بدهد، چنانچه احتمال او در نظر مردم بجا باشد و از آن احتمال، ترس براى او پیدا شود باید تیمّم کند.

 مسأله 666 - کسى که مبتلا به درد چشم است و آب براى او ضرر دارد باید تیمّم نماید.

 مسأله 667 - اگر بواسطه یقین یا ترس ضرر، تیمّم کند و پیش از نماز بفهمد که آب برایش ضرر ندارد، تیمّم او باطل است. و اگر بعد از نماز بفهمد، اگر وقت وسعت دارد بنابر احتیاط مستحب اعاده کند ولى اگر وقت گذشته نمازش صحیح است.

 مسأله 668 - کسى که مى‏داند آب برایش ضرر ندارد، چنانچه غسل کند یا وضو بگیرد و بعد بفهمد که آب براى او ضرر داشته، وضو و غسل او صحیح است.

 چهارم: نیاز به آب براى حفظ جان.

 مسأله 669 - هرگاه بترسد که اگر آب را به مصرف وضو یا غسل برساند خود او یا عیال و اولاد او، یا رفیقش و کسانى که به او مربوطند مانند خدمتکار و کارگر از تشنگى بمیرند یا مریض شوند، یا به قدرى تشنه شوند که تحمّل آن مشقّت دارد، باید به جاى وضو و غسل تیمّم نماید و نیز اگر بترسد حیوانى که مانند اسب و قاطر معمولاً براى خوردن، سرش را نمى‏برند از تشنگى تلف شود، باید آب را به آن بدهد و تیمّم نماید اگرچه حیوان مال خودش نباشد و همچنین است اگر کسى که حفظ جان او واجب است به طورى تشنه باشد که اگر انسان آب را به او ندهد تلف شود.

 مسأله 670 - اگر غیر از آب پاکى که براى وضو یا غسل دارد آب نجسى هم به مقدار آشامیدن خود و کسانى که با او مربوطند داشته باشد، باید آب پاک را براى آشامیدن بگذارد و با تیمّم نماز بخواند ولى چنانچه آب را براى حیوانش بخواهد باید آب نجس را به آن بدهد و با آب پاک، وضو و غسل را انجام دهد.

پنجم: نیاز به آب براى تطهیر.

 مسأله 671 - کسى که بدن یا لباسش نجس است و کمى آب دارد که اگر با آن وضو بگیرد یا غسل کند، براى آب کشیدن بدن یا لباس او نمى‏ماند باید بدن یا لباس را آب بکشد و با تیمّم نماز بخواند. ولى اگر چیزى نداشته باشد که بر آن تیمّم کند، باید آب را به مصرف وضو یا غسل برساند و با بدن یا لباس نجس نماز بخواند.

ششم: نداشتن آب مباح (غیر غصبى).

 مسأله 672 - اگر غیر از آب یا ظرفى که استعمال آن حرام است آب یا ظرف دیگرى ندارد، مثلاً آب یا ظرفش غصبى است و غیر از آن هم آب و ظرف دیگرى ندارد باید به جاى وضو و غسل تیمّم کند.

هفتم: نداشتن وقت کافى براى وضو یا غسل.

 مسأله 673 - هرگاه وقت به قدرى تنگ باشد که اگر وضو بگیرد، یا غسل کند تمام نماز یا مقدارى از آن بعد از وقت خوانده مى‏شود، باید تیمّم کند.

 مسأله 674 - اگر عمداً نماز را به قدرى تأخیر بیندازد که وقت وضو یا غسل نداشته باشد، معصیت کرده، ولى نماز او با تیمّم صحیح است.

 مسأله 675 - کسى که شکّ دارد که اگر وضو بگیرد، یا غسل کند وقت براى نماز او مى‏ماند یا نه، باید تیمّم کند.

 مسأله 676 - کسى که بواسطه تنگى وقت تیمّم کرده، چنانچه بعد از نماز آبى که داشته از دستش برود و آب دیگرى پیدا نکند، اگرچه تیمّم خود را نشکسته باشد باید دوباره تیمّم نماید.

 مسأله 677 - کسى که آب دارد، اگر به واسطه تنگى وقت با تیمّم مشغول نماز شود و در بین نماز آبى که داشته از دستش برود، براى نمازهاى بعد مى‏تواند با همان تیمّم نماز بخواند.

 مسأله 678 - اگر انسان به قدرى وقت دارد که مى‏تواند وضو بگیرد یا غسل کند و نماز را بدون کارهاى مستحبّى آن مثل اقامه و قنوت بخواند، باید غسل کند یا وضو بگیرد و نماز را بدون کارهاى مستحبّى آن بجا آورد، بلکه اگر به اندازه سوره هم وقت ندارد باید غسل کند یا وضو بگیرد و نماز را بدون سوره بخواند.