شکّیات
شکّیات نماز 23 قسم است: هشت قسم آن شکهایى است که نماز را باطل مىکند و به شش قسم آن نباید اعتنا کرد و نُه قسم دیگر آن صحیح است.
شکهاى باطل
مسأله 1168 - شکهایى که نماز را باطل مىکند از این قرار است:
اوّل: شکّ در شماره رکعتهاى نماز دو رکعتى مثل نماز صبح و نماز مسافر، ولى شکّ در شماره رکعتهاى نماز مستحب دو رکعتى و بعضى از نمازهاى احتیاط نماز را باطل نمىکند.
دوم: شکّ در شماره رکعتهاى نماز سه رکعتى.
سوم: آن که در نماز چهار رکعتى شکّ کند که یک رکعت خوانده یا بیشتر.
چهارم: آن که در نماز چهار رکعتى پیش از تمام شدن سجده دوم شکّ کند که دو رکعت خوانده یا بیشتر. تفصیل این مسأله در صورت چهارم مسأله 1203 مىآید.
پنجم: شکّ بین دو و پنج یا دو و بیشتر از پنج.
ششم: شکّ بین سه و شش یا سه و بیشتر از شش.
هفتم: شکّ در رکعتهاى نماز که نداند چند رکعت خوانده است.
هشتم: شکّ بین چهار و شش یا چهار و بیشتر از شش، چه پیش از تمام شدن سجده دوم باشد یا بعد از آن. ولى اگر بعد از سجده دوم شکّ بین چهار و شش یا چهار و بیشتر از شش براى او پیش آید احتیاط مستحب آن است که بنا بر چهار بگذارد و نماز را تمام کند و بعد از نماز دو سجده سهو بجا آورد و باید نماز را هم دوباره بخواند.
مسأله 1169 - اگر یکى از شکهاى باطل کننده براى انسان پیش آید، نمىتواند نماز را به هم بزند، ولى اگر به قدرى فکر کند که شکّ پا بر جا شود به هم زدن نماز مانعى ندارد.
شکهایى که نباید به آنها اعتنا کرد
مسأله 1170 - شکهایى که نباید به آنها اعتنا کرد از این قرار است:
اوّل: شکّ در چیزى که محلّ بجا آوردن آن، گذشته است مثل آن که در رکوع شکّ کند که حمد را خوانده یا نه.
دوم: شکّ بعد از سلام نماز.
سوم: شکّ بعد از گذشتن وقت نماز.
چهارم: شکّ کثیر الشّک یعنى کسى که زیاد شکّ مىکند.
پنجم: شکّ امام در شماره رکعتهاى نماز در صورتى که مأموم شماره آنها را بداند و همچنین شکّ مأموم در صورتى که امام شماره رکعتهاى نماز را بداند.
ششم: شکّ در نماز مستحبى و نماز احتیاط.
شکّ در چیزى که محلّ آن گذشته است
مسأله 1171 - اگر در بین نماز شکّ کند که یکى از کارهاى واجب آن را انجام داده یا نه، مثلاً شکّ کند که حمد خوانده یا نه، چنانچه مشغول کارى که باید بعد از آن انجام دهد نشده باید آنچه را که در انجام آن شکّ کرده بجا آورد و اگر مشغول کارى که باید بعد از آن انجام دهد شده به شکّ خود اعتنا نکند.
مسأله 1172 - اگر در بین خواندن آیهاى شکّ کند که آیه پیش را خوانده یا نه، یا وقتى آخر آیه را مىخواند شکّ کند که اوّل آن را خوانده یا نه، به شکّ خود اعتنا نکند.
مسأله 1173 - اگر بعد از رکوع یا سجود شکّ کند که کارهاى واجب آن مانند ذکر و آرام بودن بدن را انجام داده یا نه، باید به شکّ خود اعتنا نکند.
مسأله 1174 - اگر در حالى که به سجده مىرود شکّ کند که رکوع کرده یا نه، باید برگردد و رکوع را انجام دهد و اگر شکّ کند که بعد از رکوع ایستاده یا نه، بنابر احتیاط باید برگردد و بجا آورد.
مسأله 1175 - اگر در حال برخاستن شکّ کند که تشهّد را بجا آورده یا نه، بنا بر احتیاط باید بنشیند و تشهد بخواند و اگر شکّ کند که سجده را بجا آورده یا نه، باید برگردد و بجا آورد.
مسأله 1176 - کسى که نشسته یا خوابیده نماز مىخواند، اگر موقعى که حمد یا تسبیحات مىخواند، شکّ کند که سجده یا تشهّد را بجا آورده یا نه، باید به شکّ خود اعتنا نکند و اگر پیش از آن که مشغول حمد یا تسبیحات شود، شکّ کند که سجده یا تشهّد را بجا آورده یا نه باید بجا آورد.
مسأله 1177 - اگر شکّ کند که یکى از رکنهاى نماز را بجا آورده یا نه، چنانچه مشغول کارى که بعد از آن است نشده، باید آن را بجا آورد، مثلاً اگر پیش از خواندن تشهّد شکّ کند که دو سجده را بجا آورده یا نه، باید بجا آورد و چنانچه بعد یادش بیاید که آن رکن را بجا آورده بوده، چون رکن زیاد شده نمازش باطل است.
مسأله 1178 - اگر شکّ کند عملى را که رکن نیست بجا آورده یا نه، چنانچه مشغول کارى که بعد از آن است نشده، باید آن را بجا آورد؛ مثلاً اگر پیش از خواندن سوره شکّ کند که حمد را خوانده یا نه، باید حمد را بخواند و اگر بعد از انجام آن یادش بیاید که آن را بجا آورده بوده چون رکن زیاد نشده، نماز صحیح است.
مسأله 1179 - اگر شکّ کند که رکنى را بجا آورده یا نه، مثلاً اگر مشغول تشهّد است و شکّ کند که دو سجده را بجا آورده یا نه، باید به شکّ خود اعتنا نکند و اگر یادش بیاید که آن رکن را بجا نیاورده، در صورتى که مشغول رکن بعد نشده باید آن را بجا آورد و اگر مشغول رکن بعد شده نمازش باطل است مثلاً اگر پیش از رکوع رکعت بعد یادش بیاید که دو سجده را بجا نیاورده، باید بجا آورد و اگر در رکوع یا بعد از آن یادش بیاید، نمازش باطل است.
مسأله 1180 - اگر شکّ کند عملى را که رکن نیست بجا آورده یا نه چنانچه مشغول کارى که بعد از آن است شده، باید به شکّ خود اعتنا نکند، مثلاً موقعى که مشغول خواندن سوره است، اگر شکّ کند که حمد را خوانده یا نه، باید به شکّ خود اعتنا نکند و اگر بعد یادش بیاید که آن را بجا نیاورده در صورتى که مشغول رکن بعد نشده، باید بجا آورد و اگر مشغول رکن بعد شده نمازش صحیح است. بنابراین اگر مثلاً در قنوت یادش بیاید که حمد را نخوانده، باید بخواند و اگر در رکوع یادش بیاید نماز او صحیح است.
مسأله 1181 - اگر شکّ کند که سلام نماز را گفته یا نه یا شکّ کند درست گفته یا نه چنانچه مشغول تعقیب نماز یا مشغول نماز دیگر شده یا بواسطه انجام کارى که نماز را به هم مىزند از حال نمازگزار بیرون رفته باید به شکّ خود اعتنا نکند و اگر پیش از اینها شکّ کند، باید سلام را بگوید. امّا اگر در صحیح گفتن سلام شکّ کند در هر صورت باید به شکّ خود اعتنا ننماید چه مشغول کار دیگر شده باشد یا نه.
شکّ بعد از سلام
مسأله 1182 - اگر بعد از سلام نماز شکّ کند که نمازش صحیح بوده یا نه، مثلاً شکّ کند رکوع کرده یا نه، یا بعد از سلام نماز چهار رکعتى شکّ کند که چهار رکعت خوانده یا پنج رکعت، به شکّ خود اعتنا نکند؛ ولى اگر هر دو طرف شکّ او باطل باشد، مثلاً بعد از سلام نماز چهار رکعتى شکّ کند که سه رکعت خوانده یا پنج رکعت، نمازش باطل است.
شکّ بعد از وقت
مسأله 1183 - اگر بعد از گذشتن وقت نماز شکّ کند که نماز خوانده یا نه، یا گمان کند که نخوانده، خواندن آن لازم نیست، ولى اگر پیش از گذشتن وقت، شکّ کند که نماز خوانده یا نه، یا گمان کند که نخوانده، باید آن نماز را بخواند بلکه اگر گمان کند که خوانده، باید آن را بجا آورد.
مسأله 1184 - اگر بعد از گذشتن وقت شکّ کند که نماز را درست خوانده یا نه، به شکّ خود اعتنا نکند.
مسأله 1185 - اگر بعد از گذشتن وقت نماز ظهر و عصر بداند چهار رکعت نماز خوانده ولى نداند به نیّت ظهر خوانده یا به نیّت عصر باید چهار رکعت نماز قضا به نیّت نمازى که بر او واجب است بخواند.
مسأله 1186 - اگر بعد از گذشتن وقت نماز مغرب و عشا، بداند یک نماز خوانده ولى نداند سه رکعتى خوانده یا چهار رکعتى، باید قضاى نماز مغرب و عشا را بخواند.
کثیرُ الشک «کسى که زیاد شکّ مىکند»
مسأله 1187 - اگر کسى در یک نماز سه مرتبه شکّ کند، یا در سه نماز پشت سر هم مثلاً در نماز صبح و ظهر و عصر شکّ کند، کثیر الشّک است و چنانچه زیاد شکّ کردن او از غضب یا ترس یا پریشانى حواس نباشد، به شکّ خود اعتنا نکند.
مسأله 1188 - کثیر الشّک اگر در بجا آوردن چیزى شکّ کند، چنانچه بجا آوردن آن نماز را باطل نمىکند باید بنا بگذارد که آن را بجا آورده مثلاً اگر شکّ کند که رکوع کرده یا نه باید بنا بگذارد که رکوع کرده است و اگر بجا آوردن آن، نماز را باطل مىکند باید بنا بگذارد که آن را انجام نداده؛ مثلاً اگر شکّ کند که یک رکوع کرده یا بیشتر، چون زیاد شدن رکوع نماز را باطل مىکند، باید بنا بگذارد که بیشتر از یک رکوع نکرده است.
مسأله 1189 - کسى که در یک چیز نماز زیاد شکّ مىکند، چنانچه در چیزهاى دیگر نماز شکّ کند باید به دستور آن عمل نماید، مثلاً کسى که زیاد شکّ مىکند سجده کرده یا نه، اگر در به جا آوردن رکوع شکّ کند باید به دستور آن رفتار نماید یعنى اگر ایستاده رکوع را بجا آورد و اگر به سجده رفته، اعتنا نکند.
مسأله 1190 - کسى که در نماز مخصوصى مثلاً در نماز ظهر زیاد شککند اگر در نماز دیگر مثلاً در نماز عصر شکّ کند، باید به دستور شکّ رفتار نماید.
مسأله 1191 - کسى که وقتى در جاى مخصوصى نماز مىخواند زیاد شکّ مىکند، اگر در غیر آنجا نماز بخواند و شکّى براى او پیش آید به دستور شکّ عمل نماید.
مسأله 1192 - اگر انسان شکّ کند که کثیر الشک شده یا نه، باید به دستور شکّ عمل نماید. و کثیر الشک تا وقتى یقین نکند که به حال معمولى مردم برگشته باید به شکّ خود اعتنا نکند.
مسأله 1193 - کسى که زیاد شکّ مىکند اگر شکّ کند رکنى را بجا آورده یا نه و اعتنا نکند بعد یادش بیاید که آن را بجا نیاورده، چنانچه مشغول رکن بعد نشده، باید آن را بجا آورد و اگر مشغول رکن بعد شده نمازش باطل است، مثلاً اگر شکّ کند رکوع کرده یا نه و اعتنا نکند، چنانچه پیش از سجده یادش بیاید که رکوع نکرده، باید رکوع کند و اگر در سجده یادش بیاید، نمازش باطل است.
مسأله 1194 - کسى که زیاد شکّ مىکند، اگر شکّ کند چیزى را که رکن نیست بجا آورده یا نه و اعتنا نکند و بعد یادش بیاید که آن را بجا نیاورده، چنانچه از محلّ بجا آوردن آن نگذشته باید آن را بجا آورد و اگر از محلّ آن گذشته نمازش صحیح است، مثلاً اگر شکّ کند که حمد خوانده یا نه و اعتنا نکند، چنانچه در قنوت یادش بیاید که حمد نخوانده، باید بخواند و اگر در رکوع یادش بیاید نماز او صحیح است.
شکّ امام و مأموم
مسأله 1195 - اگر امام جماعت در شماره رکعتهاى نماز شکّ کند مثلاً شکّ کند که سه رکعت خوانده یا چهار رکعت، چنانچه مأموم یقین یا گمان داشته باشد که چهار رکعت خوانده و به امام بفهماند که چهار رکعت خوانده است، امام باید نماز را تمام کند و خواندن نماز احتیاط لازم نیست و نیز اگر امام یقین یا گمان داشته باشد که چند رکعت خوانده است و مأموم در شماره رکعتهاى نماز شکّ کند، باید به شکّ خود اعتنا ننماید.
مسأله 1196 - اگر در نماز جماعت هم امام و هم مأموم شک کنند و شک هر کدام با دیگرى فرق دارد، هر کدام به وظیفه خود عمل مىکند، و حکم سهو امام یا مأموم یا هر دو نیز همین است.
شکّ در نماز مستحبّى
مسأله 1197 - اگر در شماره رکعتهاى نماز مستحبّى شکّ کند، چنانچه طرف بیشتر شک، نماز را باطل مىکند، باید بنا را بر کمتر بگذارد مثلاً اگر در نافله صبح شکّ کند که دو رکعت خوانده یا سه رکعت، باید بنا بگذارد که دو رکعت خوانده است و اگر طرف بیشتر شک، نماز را باطل نمىکند، مثلاً شکّ کند که دو رکعت خوانده یا یک رکعت، به هر طرف شکّ عمل کند، نمازش صحیح است.
مسأله 1198 - کم شدن رکن، نافله را باطل مىکند ولى زیاد شدن رکن، آن را باطل نمىکند، پس اگر یکى از کارهاى نافله را فراموش کند و موقعى یادش بیاید که مشغول رکن بعد از آن شده، باید آن کار را انجام دهد و دوباره آن رکن را بجا آورد مثلاً اگر در بین رکوع یادش بیاید که سوره را نخوانده، باید برگردد و سوره را بخواند و دوباره به رکوع رود.
مسأله 1199 - اگر در یکى از کارهاى نافله شکّ کند، خواه رکن باشد یا غیر رکن، چنانچه محلّ آن نگذشته، باید بجا آورد و اگر محلّ آن گذشته، به شکّ خود اعتنا نکند.
مسأله 1200 - اگر در نماز مستحبّى دو رکعتى، گمانش به سه رکعت یا بیشتر برود یا گمانش به دو رکعت یا کمتر برود باید به همان گمان عمل کند، مگر آن که موجب بطلان باشد که در این صورت گمان، حکم شکّ را دارد، مثلاً اگر گمانش به یک رکعت مىرود احتیاطاً باید یک رکعت دیگر بخواند.
مسأله 1201 - اگر در نماز نافله کارى کند که براى آن در نماز واجب سجده سهو واجب مىشود، یا یک سجده یا تشهّد را فراموش نماید، لازم نیست بعد از نماز، سجده سهو یا قضاى سجده و تشهّد را بجا آورد.
مسأله 1202 - اگر شکّ کند که نماز مستحبّى را خوانده یا نه، چنانچه آن نماز مثل نماز جعفر طیّار وقت معیّن نداشته باشد، بنا بگذارد که نخوانده است. و همچنین است اگر مثل نافله یومیّه وقت معیّن داشته باشد و پیش از گذشتن وقت شکّ کند که آن را بجا آورده یا نه، ولى اگر بعد از گذشتن وقت شکّ کند که خوانده است یا نه، به شکّ خود اعتنا نکند.
شکهاى صحیح
مسأله 1203 - در نُه صورت اگر در شماره رکعتهاى نماز چهار رکعتى شکّ کند، باید فکر نماید، پس اگر یقین یا گمان به یک طرف شکّ پیدا کرد همان طرف را بگیرد و نماز را تمام کند، وگرنه به دستورهایى که گفته مىشود عمل نماید و آن نُه صورت از این قرار است:
اوّل: آن که بعد از سر برداشتن از سجده دوم شکّ کند دو رکعت خوانده یا سه رکعت، که باید بنا بگذارد سه رکعت خوانده و یک رکعت دیگر بخواند و نماز را تمام کند و بعد از نماز، یک رکعت نماز احتیاط ایستاده یا دو رکعت نشسته به دستورى که بعداً گفته مىشود بجا آورد.
دوم: شکّ بین دو و چهار بعد از سر برداشتن از سجده دوم که باید بنا بگذارد چهار رکعت خوانده و نماز را تمام کند و بعد از نماز دو رکعت نماز احتیاط ایستاده بخواند.
سوم: شکّ بین دو و سه و چهار بعد از سر برداشتن از سجده دوم که باید بنا بر چهار بگذارد و بعد از نماز دو رکعت نماز احتیاط ایستاده و بعد دو رکعت نشسته بجا آورد، ولى اگر بعد از سجده اوّل یا پیش از سر برداشتن از سجده دوم یکى از این سه شکّ برایش پیش آید مىتواند نماز را رها کند و دوباره بخواند.
چهارم: شکّ بین چهار و پنج بعد از سر برداشتن از سجده دوم که باید بنابر چهار بگذارد و نماز را تمام کند و بعد از نماز دو سجده سهو بجا آورد و همچنین اگر بعد از سجده اوّل، یا پیش از سر برداشتن از سجده دوم، این شک، براى او پیش آید، به دستورى که گفته شد عمل کند اگرچه نمازش باطل است و باید دوباره بخواند.
پنجم: شکّ بین سه و چهار، که در هر جاى نماز باشد، باید بنابر چهار بگذارد و نماز را تمام کند و بعد از نماز، یک رکعت نماز احتیاط ایستاده یا دو رکعت نشسته بجا آورد.
ششم: شکّ بین چهار و پنج در حال ایستاده که باید بنشیند و تشهّد بخواند و نماز را سلام دهد و یک رکعت نماز احتیاط ایستاده یا دو رکعت نشسته بجا آورد.
هفتم: شکّ بین سه و پنج در حال ایستاده که باید بنشیند و تشهّد بخواند و نماز را سلام دهد و دو رکعت نماز احتیاط ایستاده بجا آورد.
هشتم: شکّ بین سه و چهار و پنج در حال ایستاده، که باید بنشیند و تشهّد بخواند و بعد از سلام نماز دو رکعت نماز احتیاط ایستاده و بعد دو رکعت نشسته بجا آورد و سپس دو سجده سهو براى کارهاى زیادى که انجام داده بجا آورد.
نهم: شکّ بین پنج و شش در حال ایستاده که باید بنشیند و تشهّد بخواند و نماز را سلام دهد و دو سجده سهو بجا آورد و بنابر احتیاط مستحب دو سجده دیگر هم براى قیام بیجا بجا آورد.
مسأله 1204 - اگر یکى از شکهاى صحیح براى انسان پیش آید بنابر احتیاط واجب نباید نماز را بشکند و چنانچه نماز را بشکند معصیت کرده است، پس اگر پیش از انجام کارى که نماز را باطل مىکند مثل رو گرداندن از قبله، نماز را از سر گیرد نماز دومش هم باطل است. و اگر بعد از انجام کارى که نماز را باطل مىکند، مشغول نماز شود نماز دومش صحیح است.
مسأله 1205 - اگر یکى از شکهایى که نماز احتیاط براى آنها واجب است در نماز پیش آید، چنانچه انسان نماز را تمام کند و بدون خواندن نماز احتیاط نماز را از سر بگیرد معصیت کرده است. پس اگر پیش از انجام کارى که نماز را باطل مىکند نماز را از سر گرفته، نماز دومش هم باطل است و اگر بعد از انجام کارى که نماز را باطل مىکند، مشغول نماز شده نماز دومش صحیح است.
مسأله 1206 - اگر اوّل گمانش به یک طرف بیشتر باشد، بعد دو طرف در نظر او مساوى شود، باید به دستور شکّ عمل نماید. و اگر اوّل دو طرف در نظر او مساوى باشد و به طرفى که وظیفه اوست بنا بگذارد، بعد گمانش به طرف دیگر برود، باید همان طرف را بگیرد و نماز را تمام کند.
مسأله 1207 - کسى که نمىداند گمانش به یک طرف بیشتر است یا هر دو طرف در نظر او مساوى است باید به دستور شک عمل نماید.
مسأله 1208 - اگر بعد از نماز بداند که در بین نماز حال تردیدى داشته که مثلاً دو رکعت خوانده یا سه رکعت و بنا را بر سه گذاشته ولى نداند که گمانش به خواندن سه رکعت بوده یا هر دو طرف در نظر او مساوى بوده به احتیاط واجب باید نماز احتیاط را بخواند.
مسأله 1209 - اگر موقعى که تشهّد مىخواند، یا بعد از ایستادن شکّ کند که دو سجده را بجا آورده یا نه و در همان موقع یکى از شکهایى که اگر بعد از تمام شدن دو سجده اتّفاق بیفتد صحیح مىباشد، براى او پیش آید مثلاً شکّ کند که دو رکعت خوانده یا سه رکعت، چنانچه به دستور آن شکّ عمل کند نمازش صحیح است.
مسأله 1210 - اگر پیش از آن که مشغول تشهّد شود، یا در رکعتهایى که تشهّد ندارد پیش از ایستادن، شکّ کند که دو سجده را بجا آورده یا نه و در همان موقع یکى از شکهایى که بعد از تمام شدن دو سجده صحیح است، برایش پیش آید نمازش باطل است.
مسأله 1211 - اگر موقعى که ایستاده، بین سه و چهار یا بین سه و چهار و پنج شکّ کند و یادش بیاید که دو سجده، یا یک سجده از رکعت پیش بجا نیاورده نمازش باطل است.
مسأله 1212 - اگر شکّ او از بین برود و شکّ دیگرى برایش پیش آید، مثلاً اوّل شکّ کند که دو رکعت خوانده یا سه رکعت، بعد شکّ کند که سه رکعت خوانده یا چهار رکعت، باید به دستور شکّ دوم عمل نماید.
مسأله 1213 - اگر بعد از نماز شکّ کند که در نماز مثلاً بین دو و چهار شکّ کرده یا بین سه و چهار، باید نماز را دوباره بخواند.
مسأله 1214 - اگر بعد از نماز بفهمد که در نماز شکّى براى او پیش آمده ولى نداند از شکهاى باطل بوده یا از شکهاى صحیح و اگر از شکهاى صحیح بوده کدام قسم آن بوده، باید نماز را دوباره بخواند.
مسأله 1215 - کسى که نشسته نماز مىخواند اگر شکّى کند که باید براى آن یک رکعت نماز احتیاط ایستاده یا دو رکعت نشسته بخواند، باید یک رکعت نشسته بجا آورد. امّا اگر شکّى کند که باید براى آن دو رکعت نماز احتیاط ایستاده بخواند، باید دو رکعت نشسته بجا آورد.
مسأله 1216 - کسى که ایستاده نماز مىخواند، اگر موقع خواندن نماز احتیاط از ایستادن عاجز شود، باید مثل کسى که نماز را نشسته مىخواند و حکم آن در مسأله پیش گفته شد، نماز احتیاط را بجا آورد.
مسأله 1217 - کسى که نشسته نماز مىخواند، اگر موقع خواندن نماز احتیاط بتواند بایستد باید به وظیفه کسى که نماز را ایستاده مىخواند عمل کند.
نماز احتیاط
مسأله 1218 - کسى که نماز احتیاط بر او واجب است، بعد از سلام نماز باید فوراً به نیّت نماز احتیاط تکبیر بگوید و حمد را بخواند و به رکوع رود و دو سجده نماید، پس اگر یک رکعت نماز احتیاط بر او واجب است، بعد از دو سجده تشهّد بخواند و سلام دهد و اگر دو رکعت نماز احتیاط بر او واجب است بعد از دو سجده، یک رکعت دیگر مثل رکعت اوّل بجا آورد و بعد از تشهّد، سلام دهد.
مسأله 1219 - نماز احتیاط، سوره و قنوت ندارد و باید نیّت آن را به زبان نیاورند و احتیاط واجب آن است که سوره حمد و «بسم اللَّه» آن را هم آهسته بگویند.
مسأله 1220 - اگر پیش از خواندن نماز احتیاط بفهمد، نمازى که خوانده درست بوده، لازم نیست نماز احتیاط را بخواند. و اگر در بین نماز احتیاط بفهمد، لازم نیست آن را تمام نماید.
مسأله 1221 - اگر پیش از خواندن نماز احتیاط بفهمد که رکعتهاى نمازش کم بوده، چنانچه کارى که نماز را باطل مىکند انجام نداده، باید آنچه از نماز نخوانده بخواند و براى سلام بیجا دو سجده سهو بنماید. و اگر کارى که نماز را باطل مىکند، انجام داده، مثلاً پشت به قبله کرده، باید نماز را دوباره بجا آورد.
مسأله 1222 - اگر بعد از نماز احتیاط بفهمد کسرى نمازش به مقدار نماز احتیاط بوده، مثلاً در شکّ بین سه و چهار، یک رکعت نماز احتیاط بخواند بعد بفهمد نماز را سه رکعت خوانده، نمازش صحیح است.
مسأله 1223 - اگر بعد از خواندن نماز احتیاط بفهمد کسرى نماز کمتر از نماز احتیاط بوده، مثلاً در شکّ بین دو و چهار، دو رکعت نماز احتیاط بخواند بعد بفهمد نماز را سه رکعت خوانده، نماز را دوباره بخواند.
مسأله 1224 - اگر بعد از خواندن نماز احتیاط بفهمد کسرى نماز بیشتر از نماز احتیاط بوده مثلاً در شکّ بین سه و چهار یک رکعت نماز احتیاط بخواند، بعد بفهمد نماز را دو رکعت خوانده، باید نماز را دوباره بخواند.
مسأله 1225 - اگر بین دو و سه و چهار شکّ کند و بعد از خواندن دو رکعت نماز احتیاط ایستاده، یادش بیاید که نماز را دو رکعت خوانده لازم نیست دو رکعت نماز احتیاط نشسته را بخواند.
مسأله 1226 - اگر بین سه و چهار شکّ کند و موقعى که دو رکعت نماز احتیاط نشسته یا یک رکعت ایستاده را مىخواند، یادش بیاید که نماز را سه رکعت خوانده باید نماز احتیاط را تمام کند و نمازش صحیح است.
مسأله 1227 - اگر بین دو و سه و چهار شکّ کند و موقعى که دو رکعت نماز احتیاط ایستاده را مىخواند پیش از رکوع رکعت دوم یادش بیاید که نماز را سه رکعت خوانده، باید بنشیند و نماز احتیاط را یک رکعتى تمام کند و بنابر احتیاط مستحب نماز را دوباره بخواند.
مسأله 1228 - اگر در بین نماز احتیاط بفهمد کسرى نمازش بیشتر یا کمتر از نماز احتیاط بوده، چنانچه نتواند نماز احتیاط را مطابق کسرى نمازش تمام کند، باید آن را رها کند و نماز را دوباره بخواند، مثلاً در شکّ بین سه و چهار اگر موقعى که دو رکعت نماز احتیاط نشسته را مىخواند، یادش بیاید که نماز را دو رکعت خوانده، چون نمىتواند دو رکعت نشسته را بجاى دو رکعت ایستاده حساب کند، باید نماز احتیاط نشسته را رها کند و نماز را دوباره بجا آورد.
مسأله 1229 - اگر شکّ کند نماز احتیاطى را که بر او واجب بوده بجا آورده یا نه، چنانچه وقت نماز گذشته به شکّ خود اعتنا نکند و اگر وقت دارد، در صورتى که مشغول کار دیگرى نشده و از جاى نماز برنخاسته و کارى هم مثل رو گرداندن از قبله که نماز را باطل مىکند انجام نداده باید نماز احتیاط را بخواند و اگر مشغول کار دیگرى شده یا کارى که نماز را باطل مىکند بجا آورده، یا بین نماز و شکّ او زیاد طول کشیده، احتیاط استحبابى آن است که نماز احتیاط را بجا آورد و نماز را هم دوباره بخواند، اگرچه مىتواند بنابر انجام نماز احتیاط گذارد و بر همان اکتفا نماید.
مسأله 1230 - اگر در نماز احتیاط، رکنى را زیاد کند، یا مثلاً به جاى یک رکعت دو رکعت بخواند، بنا بر احتیاط واجب نماز احتیاط باطل مىشود و باید اصل نماز را دوباره بخواند.
مسأله 1231 - موقعى که مشغول نماز احتیاط است اگر در یکى از کارهاى آن شکّ کند، چنانچه محلّ آن نگذشته، باید بجا آورد و اگر محلّش گذشته، باید به شکّ خود اعتنا نکند، مثلاً اگر شکّ کند که حمد خوانده یا نه، چنانچه به رکوع نرفته باید بخواند و اگر به رکوع رفته باید به شکّ خود اعتنا نکند.
مسأله 1232 - اگر در شماره رکعتهاى نماز احتیاط شکّ کند، باید بنا را بر بیشتر بگذارد ولى چنانچه طرف بیشتر شکّ نماز را باطل مىکند، بنابر کمتر گذارد و احتیاط مستحب آن است که نماز احتیاط را دوباره بخواند و بعد از آن اصل نماز را اعاده نماید.
مسأله 1233 - اگر در نماز احتیاط چیزى که رکن نیست سهواً کم یا زیاد شود، در وجوب سجده سهو حکم اصل نماز را دارد.
مسأله 1234 - اگر بعد از سلام نماز احتیاط شکّ کند که یکى از اجزاء یا شرایط آن را بجا آورده یا نه، به شکّ خود اعتنا نکند.
مسأله 1235 - اگر در نماز احتیاط، یک سجده را فراموش کند، بنا بر احتیاط واجب باید بعد از سلام، آن را قضا نماید.
مسأله 1236 - اگر نماز احتیاط و قضاى یک سجده یا دو سجده سهو بر او واجب شود، باید اوّل نماز احتیاط را بجا آورد.
مسأله 1237 - حکم گمان در رکعتهاى نماز حکم یقین است، مثلاً اگر در نماز چهار رکعتى انسان گمان دارد که نماز را چهار رکعت خوانده، نباید نماز احتیاط بخواند، ولى گمان در غیر رکعتها حکم شک را دارد.
مسأله 1238 - حکم شکّ و سهو و گمان در نمازهاى واجب یومیّه و نمازهاى واجب دیگر فرق ندارد، مثلاً اگر در نماز آیات شکّ کند که یک رکعت خوانده یا دو رکعت، چون شکّ او در نماز دو رکعتى است، نمازش باطل مىشود.