نماز جمعه‏

 مسأله 1566 - در زمان غیبت ولىّ عصر عجّل اللَّه تعالى فرجه الشّریف نماز جمعه واجب تخییرى است - یعنى مکلّف مى‏تواند روز جمعه به جاى نماز ظهر نماز جمعه بخواند - ولى جمعه، افضل است و ظهر، احوط و احتیاط بیشتر در آن است که هر دو را بجا آورند.

 مسأله 1567 - کسى که نماز جمعه را به جا آورده واجب نیست نماز ظهر را هم بخواند، ولى احتیاط مستحب آن است که آن را نیز بجا آورد.

شرایط نماز جمعه‏

 مسأله 1568 - نماز جمعه تنها توسّط مردان منعقد مى‏شود، ولى زنان هم مى‏توانند در آن شرکت کنند.

 مسأله 1569 - نماز جمعه باید به جماعت برگزار شود و نمى‏توان آن را به طور فرادى بجا آورد.

 مسأله 1570 - همه شرایطى که در نماز جماعت معتبر است در نماز جمعه نیز لازم است، مانند نبودن حائل، بالاتر نبودن جاى امام، فاصله بیش از حد نداشتن و غیر اینها.

 مسأله 1571 - همه شرایطى که در امام جماعت لازم است باید در امام جمعه هم باشد مانند عقل، ایمان، حلالزادگى و عدالت. ولى امامت کودکان و زنان در نماز جمعه جایز نیست اگرچه در نمازهاى دیگر براى خودشان جایز باشد.

 مسأله 1572 - بر هر مرد مکلّف غیر مسافرى که نابینا، بیمار و پیر فرتوت نباشد، نماز جمعه واجب تخییرى است البته در صورتى که فاصله او تا محلّ اقامه جمعه بیش از دو فرسخ نباشد بنابراین بر کسانى که فاقد یکى از شروط باشند حرکت به سوى نماز جمعه به فرض این که وجوب تعیینى هم داشته باشد واجب نیست گرچه حضور آن بر ایشان هیچ مشقّتى نداشته باشد.

 مسأله 1573 - کمترین فاصله لازم بین دو نماز جمعه، یک فرسخ است.

 مسأله 1574 - کمترین عدد لازم براى انعقاد نماز جمعه پنج نفر است که باید یکى از آنها امام باشد، پس نماز جمعه با کمتر از پنج نفر واجب نیست و منعقد نمى‏شود ولى اگر هفت نفر و بیشتر باشند فضیلت جمعه بیشتر خواهد بود.

 مسأله 1575 - در صورت وجود شرایط لازم، نماز جمعه بر سکنه شهرها و شهرکها و حاشیه نشینان آنها و روستاییان، چادرنشینان و بیابان گردهایى که روش زندگى آنها چنین است واجب تخییرى است.

 مسأله 1576 - فاقدین شرایط وجوب نماز جمعه اگر اتّفاقاً در نماز حاضر شوند یا با مشقّت، خود را به آن برسانند نمازشان صحیح است و نماز ظهر بر آنها واجب نیست. همچنین کسانى که با وجود باران یا سرماى شدید یا نداشتن پا یا عضو دیگر که موجب مشقّت و اسقاط تکلیف نماز جمعه است در نماز جمعه شرکت کرده‏اند، نمازشان صحیح است. امّا اگر دیوانه به نماز جمعه بپردازد نمازش صحیح نیست ولى نماز جمعه پسران نابالغ صحیح است گرچه نمى‏توانند مکمّل عدد لازم (پنج نفر) باشند همان گونه که نمى‏توانند به تنهایى تشکیل نماز جمعه بدهند.

 مسأله 1577 - مسافر مى‏تواند در نماز جمعه شرکت کند و در این صورت نماز ظهر از او ساقط است لکن مسافرین به تنهایى بدون شرکت حاضرین نمى‏توانند نماز جمعه تشکیل دهند و در این صورت نماز ظهر بر آنها واجب است و نیز مسافر نمى‏تواند مکمّل عدد لازم (پنج نفر) باشد ولى اگر مسافرین قصد اقامه ده روز یا بیشتر بنمایند مى‏توانند نماز جمعه تشکیل دهند.

 مسأله 1578 - زنان مى‏توانند در نماز جمعه شرکت کنند و نمازشان صحیح است و مجزى از نماز ظهر است امّا به تنهایى بدون شرکت مردان نمى‏توانند نماز جمعه تشکیل دهند چنانکه نمى‏توانند مکمّل عدد لازم (پنج نفر) هم باشند زیرا نماز جمعه تنها با شرکت مردان منعقد مى‏شود.

 مسأله 1579 - خنثى مشکله - کسى که مرد یا زن بودنش اصلاً معلوم نیست - مى‏تواند در نماز جمعه شرکت کند ولى نمى‏تواند مکمّل عدد لازم (پنج نفر) یا امام جمعه باشد پس اگر غیر از او فقط چهار نفر جمع شده باشند نماز جمعه برگزار نمى‏شود و باید نماز ظهر بخوانند.

 وقت نماز جمعه‏

 مسأله 1580 - وقت نماز جمعه با زوال خورشید شروع مى‏شود و تا وقتى که سایه شخص به اندازه دو قدم پاى متعارف برسد امتداد دارد. ولى احتیاط واجب آن است که از اوایل عرفى زوال ظهر تأخیر نیندازد و اگر تأخیر افتاد احتیاط مستحب آن است که نماز ظهر را بخوانند.

 مسأله 1581 - اگر امام خطبه‏ها را قبلاً شروع کرده و هنگام زوال به پایان برساند و نماز جمعه را شروع کند صحیح است، ولى احتیاط مستحب آن است که آن‏ها را در وقت ظهر بخواند.

 مسأله 1582 - جایز نیست امام جمعه خطبه‏ها را آنقدر طولانى کند که وقت نماز بگذرد والّا باید نماز ظهر را بخواند، زیرا نماز جمعه در خارج وقت آن قضا ندارد.

 مسأله 1583 - اگر در بین نماز جمعه وقت آن تمام شود در صورتى که یک رکعت آن در وقت واقع شده باشد صحیح است ولى احتیاط مستحب آن است که پس از اتمام آن، نماز ظهر را هم بجا آورد و اگر یک رکعت آن در وقت واقع نشده باطل است ولى احتیاط مستحب آن است که آن را تمام کند و سپس نماز ظهر را بخواند.

 مسأله 1584 - اگر عمداً نماز جمعه را طورى به تأخیر بیندازد که تنها براى یک رکعت آن وقت باقى باشد احتیاط واجب آن است که نماز ظهر را بجا آورند.

 مسأله 1585 - اگر یقین دارد وقت به اندازه‏اى هست که مى‏تواند حدّاقل واجب را در تحقّق دو خطبه و دو رکعت نماز بجا آورد بین نماز جمعه و ظهر مخیّر است. و اگر یقین دارد که به این اندازه وقت نیست باید نماز ظهر را بخواند و اگر شکّ دارد، نماز جمعه صحیح است ولى در صورتى که پس از نماز معلوم شود که حتّى براى یک رکعت هم وقت باقى نبوده، باید نماز ظهر را بجا آورد گرچه احتیاط مستحب آن است که اگر تنها یک رکعت آن هم در وقت واقع شده، نماز ظهر را بخواند.

 مسأله 1586 - اگر مقدار وقت را مى‏داند ولى شکّ دارد که در این مقدار مى‏تواند نماز جمعه را بجا آورد یا نه، جایز است نماز جمعه را شروع کند؛ پس اگر وقت براى همه نماز کافى بود نمازش صحیح است والّا باید نماز ظهر را بجا آورد ولى احتیاط مستحب آن است که در این صورت اساساً نماز ظهر را اختیار کند.

 مسأله 1587 - در صورتى که نماز جمعه با عدد کامل و در وسعت وقت شروع شده ولى مأمومى به رکعت اوّل نرسیده باشد، اگر به رکعت دوم ولو به رکوع آن برسد و اقتدا کند نمازش صحیح است به شرط آن که بداند وقت به اندازه‏اى هست که رکعت دوم او هم در وقت واقع مى‏شود در این صورت دومین رکعت نماز خود را به طور فرادى بجا مى‏آورد ولى براى کسى که تکبیر رکوع رکعت دوم امام را درک نکرده بهتر است که نیّت خود را به ظهر برگردانده و نماز ظهر را بجا آورد.

 کیفیّت نماز جمعه

مسأله 1588 - نماز جمعه دو رکعت است و کیفیت آن مانند نماز صبح است و مستحب است که حمد و سوره با صداى بلند خوانده شود و در رکعت اوّل بعد از حمد، «سوره جمعه» و در رکعت دوم، «سوره منافقون» را قرائت نمایند.

 مسأله 1589 - نماز جمعه داراى دو قنوت است، قنوت اوّل قبل از رکوع رکعت اوّل و قنوت دوم پس از رکوع رکعت دوم است.

 مسأله 1590 - نماز جمعه داراى دو خطبه است که مانند اصل نماز، واجب بوده و باید توسّط امام جمعه ایراد شود و بدون این دو خطبه نماز جمعه محقّق نمى‏شود.

 مسأله 1591 - واجب است دو خطبه را قبل از نماز جمعه بخواند و اگر اوّل نماز جمعه را بجا آورد باطل است و در صورتى که وقت باقى است باید پس از ایراد خطبه ها مجدّداً نماز جمعه را بخواند ولى اگر نسبت به حکم مسأله جاهل بوده یا اشتباه کرده، اعاده خطبه‏ها لازم نیست بلکه اعاده نماز هم لازم نیست.

 مسأله 1592 - در خطبه اوّل حمد الهى واجب است، و احتیاط مستحب آن است که به لفظ جلاله «اللَّه» باشد اگر چه به هر لفظى که حمد الهى محسوب شود جایز است، و احتیاط واجب آن است که پس از آن به ثناى الهى بپردازد و سپس به پیغمبر اسلام درود فرستد و واجب است مردم را به تقوى سفارش کند و یک سوره کوچک از قرآن را بخواند.

 و در خطبه دوم نیز حمد و ثناى الهى - به صورتى که ذکر شد - و درود بر پیغمبر اسلام واجب است. و احتیاط واجب آن است که در این خطبه نیز به تقوى سفارش کند و سوره کوچکى از قرآن تلاوت نماید. و احتیاط مستحب و مؤکّد آن است که در خطبه دوم پس از درود بر پیغمبر(ص) به ائمّه معصومین: نیز درود بفرستد و براى مؤمنین استغفار کند. و بهتر است از خطبه‏هاى منسوب به امیرالمؤمنین‏(ع) یا آنچه از ائمّه معصومین: وارد شده انتخاب کند.

 مسأله 1593 - شایسته است امام جمعه، بلیغ باشد و به تناسب اوضاع و احوال سخن گوید و عبارات فصیح و روان به کار برد، به حوادثى که در سراسر عالم بر مسلمین مى‏گذرد بخصوص حوادث منطقه خود، آشنا باشد. مصالح اسلام و مسلمین را تشخیص دهد. چنان شجاع باشد که در راه خدا از ملامت و نکوهش احدى بیم به خود راه ندهد، در اظهار حق و ابطال باطل بر حسب شرایط زمان و مکان صراحت داشته باشد، امورى از قبیل مواظبت در اوقات نماز و عمل به روش صلحا و اولیاء خدا را که موجب تأثیر کلام او در مردم است رعایت کند، کارهاى او با مواعظ و وعد و وعیدهایش تطبیق نماید، از آنچه که موجب سبکى او و کلامش مى‏شود حتّى از قبیل پرگویى، شوخى و بیهوده گویى بپرهیزد و همه این امور را تنها براى خداوند رعایت کند و هدفش اعراض از دنیاپرستى و ریاست طلبى باشد که سرسلسله همه گناهان است، تا کلامش در جان مردم مؤثّر افتد.

 مسأله 1594 - شایسته است امام در خطبه نماز جمعه مصالح دین و دنیاى مسلمین را تذکّر دهد و مردم را در جریان مسائل زیان بار و سودمند کشورهاى اسلامى و غیر اسلامى قرار دهد و نیازهاى مسلمین را در امر معاد و معاش تذکّر دهد و از امور سیاسى و اقتصادى آنچه را که در استقلال و کیان مسلمین نقش مهمّى دارد گوشزد کند و کیفیت صحیح روابط آنان را با سایر ملل بیان نماید و مردم را از دخالتهاى دول ستمگر و استعمارگر در امور سیاسى و اقتصادى مسلمین که منجر به استعمار و استثمار آنها مى‏شود بر حذر دارد.

 مسأله 1595 - مستحب است امام در زمستان و تابستان عمامه داشته باشد و ردایى از برد یمنى یا عدنى بپوشد و خود را بیاراید، تمیزترین لباسهاى خود را بپوشد و بوى خوش به کار برد به طورى که با وقار و سکینه باشد و قبل از خطابه هنگامى که مؤذّن اذان مى‏گوید او بر منبر نشسته باشد تا اذان به پایان رسد و خطبه را آغاز کند و هنگام صعود بر منبر خطابه روبروى مردم بایستد و سلام کند و مردم نیز با چهره‏هاى خود از او استقبال کنند و به چیزى از قبیل کمان، شمشیر، اسلحه و عصا تکیه کند. و مردم نیز خود را روبروى او قرار دهند.

 مسأله 1596 - واجب است امام جمعه شخصاً و در حال ایستاده به ایراد خطبه بپردازد و اگر نتواند خطبه‏ها را در حال ایستاده بخواند، باید دیگرى به ایراد خطبه بپردازد و امامت نماز را هم به عهده گیرد. و اگر هیچکس براى ایراد خطبه‏ها در حال ایستاده پیدا نشود، نماز جمعه ساقط و نماز ظهر واجب است.

 مسأله 1597 - جایز نیست امام جمعه خطبه‏ها و به خصوص موعظه و توصیه به تقوى را به آهستگى ادا کند و احتیاط واجب آن است که با صداى بلند به ایراد خطبه بپردازد به طورى که حدّاقل عدد لازم (چهار نفر) صداى او را بشنوند بلکه احتیاط مستحب آن است که در هنگام موعظه و سفارش به تقوى صداى خود را چنان بلند نماید که همه حاضرین مواعظ او را بشنوند و در مجامع بزرگ توسّط بلندگوها به خطبه بپردازد تا تشویق و تحذیر و مسائل مهمّ را بگوش همگان برساند.

 مسأله 1598 - احتیاط مستحب آن است که امام در حال خطبه سخنى غیر مربوط به خطبه‏ها نگوید البته در فاصله بین خطبه‏ها و نماز سخن گفتن بلامانع است.

 مسأله 1599 - واجب است امام پس از خطبه اوّل مقدار کمى بنشیند و سپس به خطبه دوم بپردازد.

 مسأله 1600 - احتیاط واجب آن است که امام و مستمعین در حال خطبه واجد طهارت کامل - که براى نماز معتبر است - باشند.

 مسأله 1601 - احتیاط مستحب آن است که مأمومین در حال خطبه روبروى امام بوده و بیش از مقدارى که در نماز مى‏توانند خود را از قبله منحرف کنند، رو بر نگردانند.

 مسأله 1602 - بنابر احتیاط واجب باید مأمومین به خطبه‏هاى امام گوش فرا دهند و احتیاط مستحب آن است که ساکت باشند و از حرف زدن بپرهیزند که صحبت کردن در وقت خطبه‏ها مکروه است بلکه اگر سخن گفتن مأمومین موجب نشنیدن خطبه و از بین رفتن فایده آن باشد سکوت لازم است.

 مسأله 1603 - احتیاط واجب آن است که امام جمعه در خطبه، حمد الهى و درود بر پیغمبر و ائمّه: را به زبان عربى ایراد نماید، گرچه او و مستمعین او عرب نباشند امّا مى‏تواند در مقام وعظ و توصیه به تقوى به زبان دیگرى تکلّم نماید و احتیاط مستحب آن است که موعظه و آنچه را به مصالح مسلمین مربوط مى‏شود به زبان مستمعین ادا نماید و اگر مستمعین مختلفند آنها را به زبان‏هاى مختلف تکرار کند. گرچه در صورتى که مأمومین بیش از حدّ نصاب (چهار نفر) باشند مى‏تواند به زبان حدّ نصاب (چهار نفر) اکتفا نماید ولى احتیاط در آن است که آنها را به زبان خودشان موعظه کند.

 مسأله 1604 - اذان دوم در روز جمعه بدعت و حرام است.

 احکام نماز جمعه‏

 مسأله 1605 - کسى که نماز جمعه را به امامى اقتدا کرده مى‏تواند نماز عصر را نیز به همان امام اقتداء کند و اگر بخواهد بعد از اقتداء به امام جمعه در نماز عصر احتیاطاً نماز ظهر را هم بخواند باید بعد از پایان نماز جماعت عصر، نماز ظهر و عصر را مجدّداً بجاى آورد مگر این که امام هم بعد از خواندن نماز جمعه احتیاطاً نماز ظهر را بجا آورده باشد که در این صورت اگر مأموم نیز همین طور عمل کرده لازم نیست نماز عصر را دوباره تکرار کند.

 مسأله 1606 - اگر امام و مأموم بخواهند پس از نماز جمعه نماز ظهر را احتیاطاً بجا آورند مى‏توانند آن را به جماعت برگزار کنند ولى مأمومى که در نماز جمعه شرکت نکرده اگر به این نماز احتیاطى اقتداء کند از نماز ظهر او مجزى نیست و باید آن را اعاده نماید.

 مسأله 1607 - اگر مأمومى که رکوع رکعت اوّل امام جمعه را درک کرده به علّت کثرت جمعیت یا غیر آن نتواند در سجده‏ها با امام همراهى کند در این صورت اگر بتواند پس از قیام امام براى رکعت دوم، سجده‏ها را خود بجا آورد و قبل از رکوع یا در حین آن به امام ملحق شود، نمازش صحیح است. والّا باید به حال خود باقى بماند تا امام به سجده‏هاى رکعت دوم برسد آنگاه دو سجده را به نیّت سجده‏هاى رکعت اوّل نماز خود همراه امام بجا آورد و سپس رکعت دوم را فرادى بخواند و نمازش صحیح است. ولى اگر آنها را به نیّت سجده‏هاى رکعت دوم و یا به نیّت متابعت امام انجام دهد احتیاط واجب آن است که از آن دو سجده صرفنظر کرده و دو سجده دیگر به نیّت سجده‏هاى رکعت اوّل بجا آورد و سپس به رکعت دوم بپردازد و پس از اتمام نماز، نماز ظهر را هم بجا آورد.

 مسأله 1608 - اگر مأموم به قصد اتّصال به نماز، در رکوع رکعت دوم تکبیر بگوید و به رکوع برود ولى شکّ کند که رکوع امام را درک کرده یا نه، نماز جمعه او محقّق نمى‏شود و احتیاط واجب آن است که آن نماز را به نیّت نماز ظهر به پایان برساند و سپس نماز ظهر را اعاده کند.

 مسأله 1609 - اگر مأمومین پس از اتمام خطبه‏ها و شروع نماز امام، از اقتداء به او خوددارى کنند و امام را تنها بگذارند نماز جمعه منعقد نشده و باطل است و امام مى‏تواند آن نماز را رها نموده و به نماز ظهر بپردازد ولى احتیاط مستحب آن است که نیّت خود را به ظهر برگرداند و پس از اتمام آن مجدّداً نماز ظهر را بخواند و احتیاط بیشتر در آن است که نماز را با همان نیّت نماز جمعه تمام کند و سپس نماز ظهر را بجا آورد.

 مسأله 1610 - اگر نماز جمعه با عدد کامل (حدّاقل چهار نفر به غیر از امام) منعقد شود ولو این که فقط تکبیر آن را گفته باشند و سپس متفرّق شوند، نماز باطل مى‏شود؛ چه همه مأمومین یا بعضى از آنها متفرّق شوند و امام باقى بماند و چه برعکس، چه یک رکعت کامل نماز را خوانده باشند و چه کمتر. ولى احتیاط مستحب آن است که باقیمانده‏ها نماز جمعه را تمام کنند و سپس نماز ظهر را هم بجا آورند امّا اگر بعضى از آنها در اواخر رکعت دوم بلکه بعد از رکوع رکعت دوم متفرّق شوند نماز جمعه صحیح است و احتیاط مستحب آن است که پس از آن نماز ظهر را هم بجا آورند.

 مسأله 1611 - اگر عدد مأمومین بیش از حدّ لازم (چهار نفر) براى نماز جمعه باشد پراکندگى عدّه‏اى از آنها مطلقاً ضرر ندارد به شرط آن که افراد باقیمانده از چهار نفر کمتر نباشند.

 مسأله 1612 - اگر پنج نفر یا بیشتر، براى نماز جمعه مهیّا شوند ولى در اثناء خطبه‏ها یا بعد از آنها و قبل از اقامه نماز متفرّق شوند و بر نگردند به طورى که کمتر از پنج نفر باقى مانده باشند وظیفه افراد باقیمانده نماز ظهر است.

 مسأله 1613 - در صورتى که قبل از انجام مسمّاى واجب در خطبه یعنى حدّاقلى از واجبات خطبه‏ها که بتوان آنها را خطبه نامید عدّه‏اى از مأمومین متفرّق شوند و کمتر از چهار نفر بمانند و پس از مدّت کوتاهى برگردند به طورى که عدد لازم (پنج نفر) کامل شود اگر امام در این فاصله سکوت کرده باشد، پس از مراجعت مأمومین باید از نقطه‏اى که خطبه را قطع نموده ادامه دهد ولى اگر «با وجود تقلیل مأمومین از حدّ نصاب لازم» خطبه را ادامه داده و جریان امر به صورتى بوده که افراد پراکنده صداى او را نشنیده‏اند، باید پس از مراجعت آنها و تکمیل عدد لازم، آن قسمت را که در غیاب آنها خوانده اعاده کند. و اگر زمان بازگشت مأمومین طولانى باشد به طورى که عرفاً به یکپارچگى خطبه لطمه بزند باید امام خطبه را اعاده کند. چنانچه اگر با ورود مأمومین جدید هم عدد لازم پنج نفر کامل بشود اعاده خطبه ضرورى است.

 مسأله 1614 - اگر مأمومین بعد از خطبه یا در اثناى آن متفرّق شوند - به طورى که کمتر از پنج نفر باقى بمانند - و سپس برگردند تا عدد لازم کامل شود در صورتى که مسمّاى خطبه محقّق شده باشد اعاده خطبه واجب نیست، گرچه مدّت تفرّق طولانى باشد. و در صورتى که مسمّاى خطبه محقّق نشده باشد اگر علّت تفرّق، انصراف مأمومین از نماز جمعه بوده احتیاط واجب آن است که پس از بازگشت آنها، امام، خطبه‏ها را از نو بخواند - ولو این که مدّت تفرّق کم باشد - و اگر علّت تفرّق و پراکندگى امرى نظیر باران و غیره بوده در این صورت اگر مدّت آن به قدرى طولانى شود که عرفاً به یکپارچگى خطبه لطمه بزند واجب است خطبه‏ها را از نو بخواند والّا خطبه قبلى را ادامه مى‏دهد و صحیح است.

 مسأله 1615 - اگر در جایى نماز جمعه برگزار شد نباید در فاصله‏اى کمتر از یک فرسخى‏آن نماز جمعه دیگرى منعقد شود. پس اگر با فاصله یک فرسخ دو نماز جمعه اقامه شود هر دو صحیح است. لازم به تذکّر است که میزان در مسافت، محلّ نماز جمعه است نه شهرى که نماز جمعه در آن تشکیل شده است. بنابراین در شهرهاى بزرگى که طول آن چند فرسخ است مى‏توان چند نماز جمعه تشکیل داد.

 مسأله 1616 - احتیاط مستحب آن است که قبل از اقامه نماز جمعه مطمئن شوند که در کمتر از حدّ مقرّر نماز جمعه دیگرى قبل از آنها و یا مقارن آنها برگزار نشده و نمى‏شود.

 مسأله 1617 - اگر دو نماز جمعه در یک زمان و با فاصله کمتر از حدّ معیّن (یک فرسخ) تشکیل شود هر دو باطل است. ولى اگر یکى از آنها قبلاً شروع شده ولو فقط تکبیرة الاحرام را گفته باشد دیگرى باطل است؛ چه نمازگزاران بدانند که قبل از آنها یا بعد از آنها نماز جمعه دیگرى در فاصله کمتر برقرار شده و یا مى‏شود و چه ندانند. و میزان در صحّت، تقدّم در نماز است نه در خطبه‏ها. بنابراین اگر یکى از دو نماز جمعه در خطبه‏ها مقدّم بوده امّا نماز دوم در شروع نماز تقدّم داشته نماز دوم صحیح و اوّلى باطل خواهد بود.

 مسأله 1618 - اگر یقین دارند که در فاصله کمتر از حدّ لازم - یک فرسخ - نماز جمعه‏اى برپا شده ولى شکّ دارند که آن نماز قبلاً برگزار شده یا نه و یا شکّ دارند که آن نماز مقارن با آنها برگزار مى‏شود یا نه، در هر دو صورت مى‏توانند خود نماز جمعه‏اى تشکیل دهند و همچنین است در صورتى که نسبت به اصل انعقاد نماز جمعه دیگر اطمینان نداشته باشند.

 مسأله 1619 - اگر پس از پایان نماز جمعه متوجّه شوند که نماز جمعه دیگرى در کمتر از حدّ مقرّر تشکیل شده و هر یک از دو گروه احتمال دهد که قبل از دیگرى به اقامه جمعه پرداخته، بر هیچ‏یک اعاده جمعه و نیز نماز ظهر واجب نیست. گرچه قول به وجوب اعاده، مطابق احتیاط است ولى اگر گروه سومى خواسته باشند در همان محدوده اقامه جمعه دیگرى بنمایند، باید یقین داشته باشند که آن دو نماز جمعه باطل است و اگر احتمال صحّت یکى از آن دو را بدهند نمى‏توانند اقامه جمعه دیگرى بنمایند.

 مسأله 1620 - در زمان غیبت ولىّ عصر - عجّل اللَّه تعالى فرجه الشّریف - که نماز جمعه واجب تعیینى نیست خرید و فروش و سایر معاملات پس از اذان جمعه حرام نیست.