نماز جماعت‏

 مسأله 1401 - مستحب است نمازهاى واجب خصوصاً نمازهاى یومیّه را به جماعت بخوانند و در نماز صبح و مغرب و عشا، خصوصاً براى همسایه مسجد و کسى که صداى اذان مسجد را مى‏شنود بیشتر سفارش شده است.

 مسأله 1402 - در روایتى وارد شده است که اگر یک نفر به امام جماعت اقتدا کند، هر رکعت از نماز آنان ثواب صد و پنجاه نماز دارد و اگر دو نفر اقتدا کنند هر رکعتى ثواب ششصد نماز دارد و هرچه بیشتر شوند، ثواب نمازشان بیشتر مى‏شود تا به ده نفر برسند و عدّه آنان که از ده گذشت، اگر تمام آسمان‏ها کاغذ و دریاها مرکّب و درختها قلم و جنّ و انس و ملائکه نویسنده شوند، نمى‏توانند ثواب یک رکعت آن را بنویسند.

 مسأله 1403 - حاضر نشدن به نماز جماعت از روى بى اعتنایى و سبک شمردن جایز نیست و سزاوار نیست که انسان بدون عذر نماز جماعت را ترک کند.

 مسأله 1404 - مستحب است انسان صبر کند که نماز را به جماعت بخواند و نماز جماعت از نماز اوّل وقت که فرادى یعنى تنها خوانده شود بهتر است. و نیز نماز جماعتى را که مختصر بخوانند از نماز فرادى که آن را طول بدهند بهتر مى‏باشد.

 مسأله 1405 - وقتى که جماعت برپا مى‏شود، مستحب است کسى که نمازش را فرادى خوانده دوباره با جماعت بخواند. و اگر بعد بفهمد که نماز اوّلش باطل بوده، نماز دوم او کافى است.

 مسأله 1406 - اگر امام یا مأموم بخواهد نمازى را که به جماعت خوانده دوباره با جماعت بخواند در صورتى که جماعت دوم و اشخاص آن غیر از اوّل باشد جائز بلکه مستحب مى‏باشد.

 مسأله 1407 - کسى که در نماز وسواس دارد و وسواس او اسباب اشکال نماز مى‏شود و فقط در صورتى که نماز را با جماعت بخواند از وسواس راحت مى‏شود، باید نماز را با جماعت بخواند.

 مسأله 1408 - اگر پدر یا مادر به فرزند خود امر کند که نماز را به جماعت بخواند، در صورتى که ترک آن موجب اذیت و ناراحتى آنها شود بر فرزند واجب است نماز را به جماعت بخواند.

 مسأله 1409 - نمازهاى مستحبّى را نمى‏شود به جماعت خواند، ولى خواندن نماز عید فطر و قربان در زمان غیبت امام‏(ع) به جماعت مستحب است، همچنین خواندن نماز استسقاء که براى آمدن باران مى‏خوانند، و جماعت در نماز عید غدیر به قصد رجاء مانع ندارد.

 مسأله 1410 - موقعى که امام جماعت نماز یومیّه مى‏خواند، هر کدام از نمازهاى یومیّه را مى‏شود به او اقتدا کرد ولى اگر نماز یومیّه‏اش را احتیاطاً دوباره مى‏خواند فقط در صورتى که مأموم نیز نماز احتیاطى بخواند مى‏تواند به او اقتدا کند.

 مسأله 1411 - اگر امام جماعت قضاى نماز یومیّه خود را مى‏خواند مى‏شود به او اقتدا کرد؛ ولى اگر نمازش را احتیاطاً قضا مى‏کند، یا قضاى احتیاطى نماز کس دیگر را مى‏خواند، اگرچه براى آن پول نگرفته باشد، اقتداى به او اشکال دارد ولى اگر انسان بداند که از آن‏کس که براى او قضا مى‏خواند، نماز فوت شده در این صورت اقتداى به او اشکال ندارد.

 مسأله 1412 - اگر انسان نداند نمازى را که امام مى‏خواند نماز واجب یومیّه است یا نماز مستحب، نمى‏تواند به او اقتدا کند.

شرایط نماز جماعت‏

 مسأله 1413 - اگر امام در محراب باشد و کسى پشت سر او اقتدا نکرده باشد کسانى که دو طرف محراب ایستاده‏اند و بواسطه دیوار محراب، امام را نمى‏بینند نمى‏توانند اقتدا کنند، بلى اگر کسى پشت سر امام اقتدا کرده باشد، اقتدا کردن کسانى که دو طرف او ایستاده‏اند و بواسطه دیوار محراب امام را نمى‏بینند اشکال ندارد در صورتى که اتصال برقرار باشد، و همچنین صحیح است اتّصال در محرابهاى امروزى که حائل بین امام و مأموم نیستند.

 مسأله 1414 - اگر بواسطه درازى صف اوّل، کسانى که دو طرف صف ایستاده‏اند، امام را نبینند مى‏توانند اقتدا کنند. و نیز اگر بواسطه درازى یکى از صفهاى دیگر، کسانى که دو طرف آن ایستاده‏اند صف جلوى خود را نبینند مى‏توانند اقتدا نمایند.

 مسأله 1415 - اگر صفهاى جماعت تا درب مسجد برسد، کسى که مقابل درب، پشت صف ایستاده نمازش صحیح است و نیز نماز کسانى که با دیدن او اقتدا مى‏کنند صحیح است خواه پشت سر او یا دو طرف او ایستاده باشند.

 مسأله 1416 - کسى که پشت ستون ایستاده، اگر از طرف راست یا چپ بواسطه مأموم دیگر به امام متّصل باشد، کافى است.

 مسأله 1417 - جاى ایستادن امام باید از جاى مأموم بلندتر نباشد ولى اگر مکان امام مقدار خیلى کمى بلندتر باشد مثل یک وجب و کمتر اشکال ندارد و نیز اگر زمین سراشیب باشد و امام در طرفى که بلندتر است بایستد، در صورتى که سراشیبى آن زیاد نباشد و طورى باشد که به آن زمین مسطّح بگویند، مانعى ندارد.

شرایط امام جماعت‏

 مسأله 1458 - امام جماعت باید شیعه دوازده امامى و عاقل و عادل و حلال زاده باشد و نماز را به طور صحیح بخواند و نیز اگر مأموم مرد است امام او هم باید مرد باشد، و اقتدا کردن به بچّه ممیّزى که خوب و بد را مى‏فهمد مطلقاً جایز است چه مأموم بالغ باشد یا غیر بالغ، و همچنین امامت زن براى زنها مانعى ندارد.

 مسأله 1459 - عدالت یک حالت خداترسى باطنى است که انسان را از انجام گناه کبیره و تکرار گناه صغیره باز مى‏دارد و همین اندازه که با کسى معاشرت داشته باشیم و گناهى از او نبینیم نشانه وجود عدالت است و این را «حسن ظاهر» که حاکى از ملکه باطن است مى‏گویند.

 مسأله 1460 - امامى را که عادل مى‏دانسته، اگر شکّ کند به عدالت خود باقى است یا نه، مى‏تواند به او اقتدا نماید مگر این‏که یقین به خلاف پیدا شود.

 مسأله 1461 - اگر امام جماعت مقلد کسى است که باید نمازش را در موقعیّتى که هست شکسته بخواند، و مأموم مقلّد کسى است که در همان جا فتوى به اتمام داده (مانند بحث کثیر السفر) این دو نمى‏توانند به یکدیگر اقتدا کنند.

 مسأله 1462 - کسى‏که ایستاده نماز مى‏خواند، نمى‏تواند به کسى‏که نشسته یا خوابیده نماز مى‏خواند اقتدا کند. و کسى‏که نشسته نماز مى‏خواند نمى‏تواند به کسى‏که خوابیده نماز مى‏خواند اقتدا نماید.

 مسأله 1463 - کسى‏که نشسته نماز مى‏خواند، مى‏تواند به کسى‏که نشسته نماز مى‏خواند اقتدا کند و همچنین کسى‏که خوابیده است مى‏تواند به کسى‏که نشسته نماز مى‏خواند اقتدا کند.

 مسأله 1464 - اگر امام جماعت بواسطه عذرى با تیمّم یا با وضوى جبیره‏اى و یا با لباس نجس نماز بخواند، مى‏شود به او اقتدا کرد اگر چه مکروه مى‏باشد.

 مسأله 1465 - اگر امام مرضى دارد که نمى‏تواند از بیرون آمدن بول و غائط خوددارى کند مى‏توان به او اقتدا کرد و همچنین زنى که مستحاضه نیست مى‏تواند به زن مستحاضه اقتدا کند البته به شرطى که به وظائف خود عمل کرده باشد.

 مسأله 1466 - امامت کسى که مرض خوره یا پیسى دارد مکروه است، و همچنین امامت کسانى که مردم تمایل به امامت او ندارند و همچنین کسى که حدّ شرعى بر او اجرا شده هرچند توبه کرده و حکم به عدالت او شده باشد، و همچنین اقتدا کردن به کسى که حجامت مى‏کند و یا دبّاغى مى‏کند و یا سنگ قبر حکّ مى‏کند مکروه مى‏باشد.

 احکام جماعت‏

 مسأله 1467 - موقعى که مأموم نیّت مى‏کند، باید امام را معیّن نماید. ولى‏دانستن اسم او لازم نیست، مثلاً اگر نیّت کند اقتدا مى‏کنم به امام حاضر، نمازش صحیح است.

 مسأله 1468 - اگر کسى به قصد اینکه فلانى است اقتدا کند و بعد معلوم شود شخص دیگرى بوده است چنانچه امامى که به او اقتدا نموده عادل باشد جماعتش صحیح است ولى اگر عادل نباشد نمازش به جماعت صحیح نمى‏باشد، ولى در صورتى که ارکان نماز را کم یا زیاد نکرده باشد نمازش به فرادى صحیح است.

 مسأله 1469 - مأموم باید غیر از حمد و سوره همه چیز نماز را خودش بخواند، ولى اگر رکعت اوّل یا دوم او رکعت سوم یا چهارم امام باشد، باید حمد و سوره را بخواند.

 مسأله 1470 - اگر مأموم در رکعت اوّل و دوم نماز صبح و مغرب و عشا صداى حمد و سوره امام را بشنود، اگرچه کلمات را تشخیص ندهد، باید حمد و سوره را نخواند و اگر صداى امام را نشنود، مستحب است حمد و سوره بخواند ولى باید آهسته بخواند و چنانچه سهواً بلند بخواند اشکال ندارد.

 مسأله 1471 - اگر مأموم بعضى‏از کلمات حمد و سوره امام را بشنود، احتیاط واجب آن است که حمد و سوره را نخواند.

 مسأله 1472 - اگر مأموم سهواً حمد و سوره بخواند، یا خیال کند صدایى را که مى‏شنود صداى امام نیست و حمد و سوره بخواند و بعد بفهمد صداى امام بوده، نمازش صحیح است.

 مسأله 1473 - اگر شکّ کند که صداى امام را مى‏شنود یا نه، یا صدایى‏بشنود و نداند صداى امام است یا صداى کس دیگر، مى‏تواند حمد و سوره بخواند.

 مسأله 1474 - مأموم باید در رکعت اوّل و دوم نماز ظهر و عصر حمد و سوره نخواند و مستحب است به جاى آن آهسته ذکر بگوید.

 مسأله 1475 - مأموم نباید تکبیرة الاحرام را پیش از امام بگوید بلکه احتیاط واجب آن است که تا تکبیر امام تمام نشده تکبیر نگوید.

 مسأله 1476 - اگر مأموم پیش از امام عمداً و بدون عذر هم سلام دهد نمازش صحیح است.

 مسأله 1477 - اگر مأموم غیر از تکبیرة الاحرام و سلام چیزهاى دیگر نماز را پیش از امام بگوید اشکال ندارد. ولى اگر آنها را بشنود، یا بداند امام چه وقت مى‏گوید، احتیاط مستحب آن است که پیش از امام نگوید.

 مسأله 1478 - مأموم باید غیر از آنچه در نماز خوانده مى‏شود، کارهاى دیگر آن، مانند رکوع و سجود را با امام یا کمى بعد از امام بجا آورد. و تأخّر عمدى فاحش از امام موجب بطلان نماز به جماعت و فرادى شدن آن است، و در تقدّم چند لحظه، نماز به جماعت صحیح است.

 مسأله 1479 - اگر سهواً پیش از امام سر از رکوع بردارد، چنانچه اطمینان دارد که اگر برگردد در رکوع به امام مى‏رسد اگر بخواهد نماز جماعتش برقرار باشد باید به رکوع برگردد و با امام سر بردارد و در این صورت زیاد شدن رکوع که رکن است، نماز را باطل نمى‏کند ولى اگر به رکوع برگردد و پیش از آن که به رکوع برسد، امام سر بردارد باید بلند شود و رکوع نکند و نمازش به جماعت صحیح است ولى اگر به اندازه رکوع خم شود و رکوع امام را درک نکند نمازش باطل است، و همچنین اگر شک کند که رکوع امام را درک کرده است یا نه نمازش باطل است.

 مسأله 1480 - اگر اشتباهاً سر بردارد و ببیند امام در سجده است چنانچه اطمینان دارد که اگر برگردد به سجده امام مى‏رسد پس اگر بخواهد نماز جماعتش باقى باشد باید به سجده برگردد و چنانچه در هر دو سجده این اتّفاق بیفتد، براى زیاد شدن دو سجده که رکن است نماز باطل نمى‏شود.

 مسأله 1481 - کسى که اشتباهاً پیش از امام سر از سجده برداشته هرگاه به سجده برگردد و هنوز به سجده نرسیده امام سر بردارد، نمازش صحیح است ولى اگر در هر دو سجده این اتّفاق بیفتد، نماز باطل است.

 مسأله 1482 - اگر مأموم عمداً زودتر از امام سر از رکوع بردارد، باید بایستد تا امام سر از رکوع بردارد، و اگر به قصد متابعت دوباره به رکوع برگردد نمازش باطل است، و همچنین اگر در غیر رکعت اول عمداً زودتر از امام به رکوع برود باید صبر کند تا امام به او برسد و با او رکوع را تمام کند و برگشتنش جایز نیست.

 مسأله 1483 - اگر اشتباهاً سر از رکوع یا سجده بردارد و سهواً یا به خیال این که به امام نمى رسد، به رکوع یا سجده نرود، نمازش صحیح است.

 مسأله 1484 - اگر سر از سجده بردارد و ببیند امام در سجده است چنانچه به خیال این که سجده اوّل امام است، به قصد این که با امام سجده کند به سجده رود و بفهمد سجده دوم امام بوده، باید بنابر احتیاط نماز را تمام کند و از سر بخواند. و اگر به خیال این که سجده دوم امام است به سجده رود و بفهمد سجده اوّل امام بوده، متابعت حساب مى‏شود و اگر سجده دوم را انجام دهد نمازش صحیح است.

 مسأله 1485 - اگر سهواً پیش از امام به رکوع رود و طورى باشد که اگر سر بردارد به مقدارى از قرائت امام مى‏رسد، باید سر بردارد و با امام به رکوع رود.

 مسأله 1486 - اگر سهواً پیش از امام به رکوع رود و طورى باشد که اگر برگردد به چیزى از قرائت امام نمى‏رسد، واجب است سر بردارد و با امام نماز را تمام کند و نمازش صحیح است اگرچه احوط استحبابى‏در این صورت اعاده نماز است و اگر سر برندارد تا امام برسد نمازش صحیح است.

 مسأله 1487 - اگر سهواً پیش از امام به سجده رود، واجب است که سر بردارد و با امام به سجده رود و اگر هم سربر نداشت باز نمازش صحیح است.

 مسأله 1488 - اگر امام در رکعتى‏که قنوت ندارد اشتباهاً قنوت بخواند، یا در رکعتى‏که تشهّد ندارد اشتباهاً مشغول خواندن تشهّد شود مأموم نباید قنوت و تشهّد را بخواند ولى‏نمى‏تواند پیش از امام به رکوع رود، یا پیش از ایستادن امام بایستد بلکه باید صبر کند تا قنوت و تشهّد امام تمام شود و بقیه نماز را با او بخواند.

 مسأله 1489 - در تحقّق جماعت فقط کافى است که مأموم نیّت اقتدا داشته باشد و نیّت امامت براى امام معتبر نیست، و بدون نیّت او جماعت از طرفین محقّق مى‏شود و احکام آن از قبیل متابعت و شک جارى است.

 مسأله 1490 - صاحب مسجد و امام راتب و صاحب منزل یا مستأجر آن در صورت واجد شرایط بودن از دیگران در امامت جماعت مقدّم هستند و بعد از این اشخاص بهتر است کسى که فقیه‏تر و بعد از آن کسى که باتقواتر است و یا قرائتش از دیگران بهتر یا هاشمى و یا مسن‏تر است را امام جماعت قرار دهند.

 مسأله 1491 - امام جماعت باید یک نفر باشد ولى اگر در بین نماز براى امام حادثه‏اى پیش آمد مثل مردن، بى‏هوشى، دیوانگى، حدث، مرض، جارى شدن خون از بینى و غیره و همچنین اگر امام متوجّه شود که طهارت نداشته، امام یا مأمومین مى‏توانند دیگرى را امام قرار دهند، خواه آن فرد از اعضاى جماعت باشد یا کسى که ابتداءً مى‏خواهد نماز بخواند.

 مسأله 1492 - در نماز جماعت تقیّه‏اى که با مخالفین خوانده مى‏شود لازم است که مأموم قصد فرادى و آهسته خواندن حمد و سوره را داشته باشد.

 مستحبّات نماز جماعت‏

 مسأله 1493 - اگر مأموم یک مرد باشد، مستحب است طرف راست امام بایستد و اگر یک زن باشد مستحب است در طرف راست امام طورى بایستد که جاى سجده اش مساوى زانو یا قدم امام باشد و اگر یک مرد و یک زن یا یک مرد و چند زن باشند مستحب است مرد طرف راست امام و باقى‏پشت سر امام بایستند و اگر چند مرد یا چند زن باشند مستحب است پشت سر امام بایستند و اگر چند مرد و چند زن باشند مستحب است مردها عقب امام و زنها پشت مردها بایستند.

 مسأله 1494 - اگر امام و مأموم هر دو زن باشند احتیاط آن است که امام کمى‏جلوتر بایستد.

 مسأله 1495 - مستحب است امام در وسط صف بایستد و اهل علم و کمال و تقوى در صف اوّل بایستند.

 مسأله 1496 - مستحب است صفهاى جماعت منظّم باشد و بین کسانى که در یک صف ایستاده‏اند فاصله نباشد و شانه آنان ردیف یکدیگر باشد.

 مسأله 1497 - مستحب است بعد از گفتن «قَد قَامَتِ الصَّلَاةُ» مأمومین برخیزند.

 مسأله 1498 - مستحب است امام جماعت حال مأمومى را که از دیگران ضعیف‏تر است رعایت کند و قنوت و رکوع و سجود را طول ندهد، مگر بداند همه کسانى که به او اقتدا کرده‏اند مایلند.

 مسأله 1499 - مستحب است امام جماعت در حمد و سوره و ذکرهایى که بلند مى خواند صداى خود را به قدرى بلند کند که دیگران بشنوند ولى باید بیش از اندازه صدا را بلند نکند.

 مسأله 1500 - اگر امام در رکوع بفهمد کسى تازه رسیده و مى خواهد اقتدا کند مستحب است رکوع را دو برابر همیشه طول بدهد و بعد برخیزد، اگرچه بفهمد کس دیگرى هم براى اقتدا وارد شده است.

 مسأله 1501 - مستحب مؤکّد است که امام بعد از نماز خود بنشیند تا همه مأمومین از نماز فارغ شوند.

مکروهات نماز جماعت‏

 مسأله 1502 - اگر در صفهاى جماعت جا باشد، مکروه است انسان تنها بایستد.

 مسأله 1503 - مکروه است مأموم ذکرهاى نماز را طورى بگوید که امام بشنود.

 مسأله 1504 - مسافرى که نماز ظهر و عصر و عشا را دو رکعت مى خواند مکروه است در این نمازها به کسى که مسافر نیست اقتدا کند و کسى که مسافر نیست مکروه است در این نمازها به مسافر اقتدا نماید، البته کراهت در اینجا به معناى کمتر بودن ثواب جماعت است هرچند جماعت در هر حال از فرادى بهتر است.

 مسأله 1505 - راه دادن افرادى که عقل کامل ندارند مثل طفل، دیوانه و ابله در صف اول و نزدیک به امام یا جایى که احتمال و گمان فاسد شدن نماز دیگران مى‏رود مکروه است.