جان علویّ

بسم اللّه الرحمن الرحیم

خداوند به رحمت خویش موجودات را خلق کرد:

 (الرّحْمنُ... خَلَقَ الاِنسانَ). ⁽¹⁾

و هرچه لازمه زندگى او بود عطا کرد:

 (رَبُّنَا الَّذِی أَعْطى کُلَّ شَیْ‏ءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدى). ^{( 2)}

 و راه راست را به او نشان داد که آیا شاکر باشد یا کافر:

 (إِنَّا هَدَیْناهُ السَّبیلَ إِمَّا شاکِراً وَ إِمَّا کَفُوراً). ^{( 3)}

و هدف از خلقت انسان را بندگى ذکر کرد:

 (وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ اْلإِنْسَ إِلّا لِیَعْبُدُونِ). ^{( 4)}

 و حقیقت بندگى را علم و شناخت خویش قرار داد:

 (اللَّهُ الَّذی خَلَقَ سَبْعَ سَماواتٍ وَ مِنَ الأَرْضِ مِثْلَهُنَّ یَتَنَزَّلُ الأَمْرُ بَیْنَهُنَّ لِتَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ عَلى کُلِّ شَیْ‏ءٍ قَدیرٌ وَ أَنَّ اللَّهَ قَدْ أَحاطَ بِکُلِّ شَیْ‏ءٍ عِلْماً). ^{( 5)}

 و فرمود: باید علم پیدا کنید که بجز «اللَّه» الهى نیست:

 (فَاعْلَمْ أَنَّهُ لا إِلهَ إِلاَّ اللَّهُ). ^{( 6)}

و توجّه داد که رزق و روزى او بر عهده من است:

 (ما أُریدُ مِنْهُمْ مِنْ رِزْقٍ وَ ما أُریدُ أَنْ یُطْعِمُونِ _* إِنَّ اللَّهَ هُوَ الرَّزَّاقُ ذُو الْقُوَّةِ الْمَتینُ). ^{( 7)}

و هدایت را در خلقت و ذات او قرار داد:

 (فَأَقِمْ وَجْهَکَ لِلدِّینِ حَنیفاً فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْها لا تَبْدیلَ لِخَلْقِ اللَّهِ). ^{( 8)}

و به این اکتفا ننمود و رسولانى که آخرین آنها محمّد بن عبداللَّه(صلى اللَّه علیه و آله) بود فرستاد و در خصوص او منّت گذاشت و فرمود تا بر شما آیات خدا را بخواند و شما را تزکیه نموده علم بیاموزد:

 (لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَى الْمُؤْمِنینَ إِذْ بَعَثَ فیهِمْ رَسُولاً مِنْ أَنْفُسِهِمْ یَتْلُوا عَلَیْهِمْ آیاتِهِ وَ یُزَکِّیهِمْ وَ یُعَلِّمُهُمُ الْکِتابَ وَ الْحِکْمَةَ وَ إِنْ کانُوا مِنْ قَبْلُ لَفی ضَلالٍ مُبینٍ). ^{( 9)}

 پیغمبر اسلام آخرین پیامبر و اوّلین معلم شد، و واسطه فیض و رحمت خداوند گردید تا بیاموزد و به انسان، آنچه را خواهد عنایت کند، و به دستور خداوند دوازده وصىّ که اوّلین آنها علىّ بن ابیطالب (علیه السلام) و آخرین آنها حجّة بن الحسن العسکرى (علیه السلام) معیّن کرد تا این فیض برقرار باشد. و در هر گوشه‏اى از عالم هر کس به نداى فطرت و هدایت خدایش جواب مثبت داد و دست نیاز دراز کرد، به اذن خداوند دستش را گرفتند و به اندازه طلب و استقامتش تزکیه و تعلیمش دادند. وارثین علم انبیاء یعنى علماء نیز اینچنین هستند که:

 «انَّ العُلماء ورثةُ الأنبیاء و ذاک أنَّ الأنبیاء لم‏یُورثُوا درهماً و لا دیناراً و انَّما أورثُوا أحادیث من أحادیثهم، فمن أخذ بشی‏ءٍ منها فقد أخذ حظّاً وافراً، فانظُرُوإ؛ج  علمکم هذا عمَّن تأخُذُونهُ؛ فانَّ فینا أهل البیت فی کُلِّ خلفٍ عُدُولاً ینفُون عنهُ تحریف الغالین و انتحال المُبطلین و تأویل الجاهلین».⁽¹⁰⁾

از امام صادق (علیه السلام) نقل شده که فرمود: به راستى علماء وارث پیغمبرانند و این براى آن است که پیغمبران پول سفید و زردى ارث ندادند و همانا از احادیث خود احادیثى به جاى نهادند و هر که چیزى از آن برگرفت بهره فراوانى گرفته، بنگرید این علم خود را از چه کسى فرامى‏گیرید، محقّقاً در میان ما اهل‏بیت در هر دوره جانشینى عادلان حق‏شناسى وجود دارند که تحریف غلوّکنندگان و وابستگى مخرّبان و تأویل نادانها را از دین کنار زنند.

 علماء در زمان ائمّه اطهار (علیهم السلام) واسطه بین امام و مردم بودند و از محضر امام (علیه السلام) فیض مى‏بردند و به مردم فیض مى‏رساندند، علم مى‏آموختند و به مردم مى‏رساندند، اینان مورد وثوق امام (علیه السلام) بودند که در زمان غیبت نیز چنین است. علم به قرآن و سنّت و تقوى و تزکیه آنها موجب شد که حضرت حجة بن الحسن العسکرى مردم را به ایشان رجوع داده و فرمود:

 «فأمّا من کان من الفقهاء صائناً لنفسه حافظاً لدینه مخالفاً على هواه مطیعاً لأمر مولاه فللعوام أن‏یقلّدوه».⁽¹¹⁾

و هر کس از فقهاء که خودنگهدار و حافظ دین خود باشد و مخالفت هواى نفس نموده، فرمانبردار امر مولایش باشد پس بر مردم است که از او تقلید نمایند.

 آنچه مهم است و مورد نظر امام معصوم (علیه السلام) مى‏باشد، علم به کتاب است. هر کس به اندازه علمى که از کتاب دارد و آن هم از برکت تبعیّت از قرآن و سنّت نصیبش شده، در نزد ایشان مقرّب است و مى‏تواند واسطه بین امام زمان (علیه السلام) و مردم بوده راهنما و چراغ هدایت گردد.

 چنان که امیرالمؤمنین على (علیه السلام) مردم را بر سه دسته تقسیم مى‏کند:

 «الناس ثلاثة: عالمٌ ربّانی و متعلّمٌ على سبیلِ نَجاةٍ و هَمَجٌ رَعاعٌ».^{( 12)}

مردم سه دسته‏اند: عالم ربّانى، دانش‏آموز جهت راه یافتن و نجات پیدا کردن، و آنان که همچون خس و خاشاک بوده با هر بادى و دنبال هر صدایى مى‏روند.

 از جمله این علماى ربّانى آیت‏اللَّه شهید سیّد عبدالحسین دستغیب بود.

 او از ابتداى نوجوانى و جوانى در پى تعلّم بر سبیل نجات بود، و به لطف خدایش از کسانى علم آموخت که از جهت علم و عمل در راه بودند، و چنان شیفته روش پیغمبر و ائمّه اطهار (علیهم السلام) شد، که هنگامى که در زمان رضاخان خود را در خطر خلع لباس دید به نجف اشرف کوچ کرد و در جوار جدّش امیرالمؤمنین (علیه السلام) از محضر اساتید متّقى از جمله آیت‏اللَّه ابوالحسن اصفهانى، آقا ضیاءالدین عراقى، آقا سیّد باقر اصطهباناتى و آیت‏اللَّه شیخ محمّدکاظم شیرازى استفاده کرد و هنگامى که خداوند قدرت استنباط و اجتهاد به او عنایت کرد به محضر آیت‏اللَّه سیّد على قاضى راه یافت و پس از ایشان به همراهى رفیق الهى حضرت آیت‏اللَّه شیخ حسنعلى نجابت به محضر حضرت آیت‏اللَّه شیخ محمدجواد انصارى وارد گردید، و هیچگاه از طریق قرآن و سنّت منحرف نشد.

 هنگامى که از نجف اشرف به وطن خویش -شیراز- برگشت مشغول به تبلیغِ دانسته‏ها گردید و مبناى خود را تفسیر قرآن گذاشت که بحمداللَّه بیشتر آنها بصورت کتاب و تحت عناوین «قلب قرآن»، «سراى دیگر»، «تفسیر سوره والنجم»، «آدابى از قرآن» و... چاپ و منتشر شده است. و در ماه رمضان بحث اصول عقاید و ولایت و مطالب ارزنده اخلاقى مى‏فرمود. مسجد جامع عتیق که در زمان رضاخان به مخروبه‏اى تبدیل شده بود به همّت والاى ایشان و عشقى که مردم به او داشتند برپا شد و محلّ اجتماع مؤمنین و مخلصین و صاحبان کرامت و مکاشفه گردید. غالب مقدّسین و معتمدین شیراز از ارادتمندان آن شهید بزرگوار بودند.

 آیت‏اللَّه شهید سید عبدالحسین دستغیب در تربیت طلّاب علوم دینى همّت گماشت و مى‏فرمود: جامعه احتیاج به فقیه عادل دارد. او اصرار داشت که طلبه از ابتداء تا انتهاء لازم است نظرش تنها خدا باشد و چنانچه براى مال دنیا و ریاست درس بخواند زیانکار دنیا و آخرت است. ایشان در عین حال که تأکید بر تحصیل علوم دینى داشت مى‏فرمود: اگر علم با تزکیه همراه نباشد جهل است. تنها تزکیه است که علم را در مسیر اصلى خویش که نور است قرار مى‏دهد، اگر تزکیه نباشد فرد، عالمى استدلالى خواهد بود نه عالمى حقیقى، عالم حقیقى کسى است که مدار گفتار و عملش پروردگارش است و عالمِ ظاهر، مدار گفتار و عملش نفس او است. ایشان در کتاب ارزشمند توحید که حاصل مباحثى است که اواخر عمر پربرکت خویش براى طلّاب درس مى‏دادند مى‏فرماید:

 علم نور است، مراد نور قلب است نه صرف استدلال‏هاى عقلى، که مکرّر عرض شد: علم به مصطلحات حتّى در علم توحید اگر دل خبردار نشود، آن نور نیست، حتّى علم فقه که استفاده شده از کلمات اهل‏بیت (علیهم السلام) و احکام حضرت خاتم‏الانبیاء است و به فرموده سیّد بحر العلوم:

فَاِنَّ عِلْمَ الْفِقْهِ فِی الْعُلُومِ                         کَالْقَمَرِ البازِغِ فِی النُجُومِ

 علم فقه هم وقتى نور مى‏شود که با تهذیب نفس همراه باشد. علم حدیث و تفسیر قرآن نیز نور است ولى وقتى که جلو دل حجاب نباشد. اگر حجاب نفس همراه شد دیگر نور نیست، نه اینکه کمبود در این علوم است بلکه از نورانیتش بهره‏بردن مشروط به رفع حجاب است. آن وقت مى‏شود وارث پیامبران (العلماء ورثة الأنبیاء) و خلاصه اگر کسب علوم دینى به غرض نفسانى باشد عالم به آنها بى‏نور است و اگر براى خدا و دانستن شریعت و عمل به آن و واداشتن به عمل کردن به آن باشد نور و منوِّر خواهد بود...

 خداوند در قرآن کریم مى‏فرماید:

«ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْکِتابَ الَّذینَ اصْطَفَیْنا مِنْ عِبادِنا فَمِنْهُمْ ظالِمٌ لِنَفْسِهِ وَ مِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ وَ مِنْهُمْ سابِقٌ بِالْخَیْراتِ بِإِذْنِ اللَّهِ». ^{( 13)}

(سپس ارث دادیم کتاب را به کسانى که برگزیدیم از بندگان خود، پس بعضى از آنها به خود ستمگرند و بعضى میانه‏رو و بعضى از آنها به اذن پروردگارشان پیشى‏گیرندگان به خیرات هستند).

 از امام صادق (علیه السلام) نقل شده که فرمود:

 «الظالم من یحوم حول نفسه و المقتصد من یحوم حول قلبه و السابق بالخیرات من یحوم حول ربّه».

 ستمگر به خود کسى است که تمام دنبال خواسته نفسش است، معبودش خودش هست، نفسش هرچه خواست به هر قیمتى است برایش فراهم مى‏سازد، براى خواسته نفسش زیر بار هر خیانتى مى‏رود تا به خواسته‏اش برسد، مسلمان است امّا ظالم به خودش است، کسى که ریاست‏طلب است چه اهل علم یا غیر ایشان، تمام در اطراف این خواسته مى‏گردد، همّتش و خضوعش بجاى اینکه براى خدایش باشد براى این خواسته نفسانیش است. مثلاً همّتش در ساختن کاخ یا داشتن ماشین آخرین سیستم خلاصه مى‏گردد... امّا مقتصد کسى است که «یحوم حول قلبه» حجاب نفسش را فهمیده، فکر این است که تزکیه کند، دانسته است که حجاب نفس مانع منوّر شدن قلب است، سعى مى‏کند مجاهده کند و تزکیه نماید... ».^{( 14)}

کوشش مرحوم شهید دستغیب این بود که بفهمد و بفهماند که خداوند همه‏کاره انسان است و بجز او خدایى نیست که حقیقت «لا اله الّا اللَّه» این است، همانطور که علم بدون عمل و تزکیه ثمرى ندارد، عمل بدون علم به «لا اله الّا اللَّه» نیز ثمرى ندارد. ایشان در کتاب ایمان چنین مى‏گوید:

 «این یک ساعت بعد از ظهر شما در زحمت هستید، امید است بشود در مجلس مذاکره علم (علم واجب یعنى اصول و فروع) فقیه در دین بشویم. گوینده، علمى بگوید که دانستنش واجب باشد. شما هم علمى بشنوید که واجب باشد دانا شدنش؛ به شرطى که با کمال ادب و به قصد شنیدن و عمل کردن باشد. این راه و روش علم را مداومت کنیم. خدا به اهل‏علم فضیلتها داده است که بالاتر از آن سراغ ندارم. اگر عبادت با فهم و علم باشد کارى مى‏کند، به جایى مى‏رساند. در محضر امام صادق (علیه السلام) شخصى را مدح کردند که روزها روزه مى‏گیرد و شبها تا صبح بیدار و سرگرم عبادت است. فرمود: عقلش چگونه است؟ از فهمش بگو! گفت: نمى‏دانم... تو باید جورى شوى که بدانى خدا همیشه با تو است، صانع تو است، راستى خودت را مصنوع بدانى، از روى یقین خدا را تربیت کننده و رشد دهنده بدانى خدا است که خوراک به تو مى‏رساند، آن را جزء بدنت مى‏کند، خون مى‏کند. هر نفسى که مى‏کشى به قدرت و معیّت قیّومیه او است. در عین حال فوق و با همه است. این معانى باید برایت روشن شود تا بتوانى از عبادتت بهره ببرى. اگر مى‏شد یک ماه رمضان دست از خودت برمى‏داشتى، یک ماه رمضان، «من من» نکن، بگو خدا. اگر چنین شدى، آخر ماه رمضان خواهى دید چه نور ایمان و یقین و معرفتى خواهد داد. آدمى تا زحمت نکشد به جایى نمى‏رسد. باید علم پیدا کند، از علمش استفاده کند. عمل بى علم، عین بى‏عملى است. اى کاش بى‏عملى بود، به عکس نتیجه مى‏دهد». ^{( 15)}

آیت‏اللَّه شهید دستغیب عمرى را با علم و عمل گذرانید، هم عالم به احکام بود و هم عامل به آن، شریعت و طریقت در نزد او یکى بود. همان چیزى که قرآن بر آن اصرار دارد او هم اصرار مى‏کرد، یعنى توحید. یکى دانستن خدا، و وحدت مؤثِّر در عالم. ایشان در کتاب توحید که در آخر عمرش نگاشت چنین مى‏فرماید:

«براى انسانى که بخواهد وحدانیت خدا را بشناسد آیات و نشانه‏ها بسیار. آیات آفاقى، آیات انفسى. اگر کسى آیه‏شناس باشد مى‏فهمد که خدا حقّ است، وجود حقیقى مال خدا است و دیگران شعاع اویند. در و دیوار عالمِ حوادث نشانه او است (انّه الحقّ). نیروى غیبى الهى، کارکن است و لا غیر. هر جا هم که سبب، کار کن شده به مشیّت و خواست او بوده است... تحوّلى که در نفوس فرد فرد این ملّت بخصوص جوانها پیدا شد، آن هم راستى نشانه عظیم الهى است. تحوّلى که قبل از این دوره در افراد چهل پنجاه ساله هم نبود در جوانِ کمتر از بیست سال پیدا شده با چه وضعى؟! جوانى که مقتضیات شهوت در او به حدّ وفور است از همه آن مشتهیات مى‏گذرد، خواهان شهادت مى‏گردد. اگر کسى بخواهد بفهمد، تدبّر کند، چه کسى اینها را دگرگون کرد؟ چطور شد که این افراد فدایى امام شدند؟ این تحوّل نفوس و توجّهشان به امام از جهت الهى بود، چون فطرتها پاک است و ایشان هم مرجع دینى و رهبر مذهبى است. این تحوّل، غیر از اراده خدا چیزى نمى‏شود باشد، سبب دیگرى براى آن تصوّر نمى‏شود. هرچه حساب کنید جز اراده و لطف خدا درست نمى‏شود».⁽¹⁶⁾

اگر روح شخص و وجود او و قلب او درک کند که خداوند فعال ما یشاء است و در عالم یک فاعل بیشتر نیست و آنهم خداست و خود را از این جهت هیچ ببیند البته به فضل خداوند به حدّى از علم کتاب دست یافته و در عالم معنى صاحب منصب و دستگیر است. خداوند به آیت‏اللَّه شهید دستغیب توفیق فهم و علم به این موضوع را داد. و این از برکت استقامت در طریق شرع و عمل به آنچه رضاى خدا است و توبه و انابه از غفلتهاى جزئى بود. اگر شخص بتواند رضاى خدا را در عقاید و افکار و اعمالش تحصیل کند یقیناً به درجات انسان کامل خواهد رسید، نهایت آنکه تحصیل رضاى او با وجود نفس و شیطان که هر دو مکّارند و اعمال را جلوه مى‏دهند، بسیار دشوار است و از این بابت است که شخص سالک احتیاج به استاد و عالم ربّانى و رفیق راه دارد، و خداوند چنین درکى را به آیت‏اللَّه شهید دستغیب داد، لذا حشر و نشرش با بزرگان و آشنایان همانند آیت‏اللَّه سیّد على قاضى و آیت‏اللَّه حاج شیخ محمدجواد انصارى و آیت‏اللَّه حاج شیخ حسنعلى نجابت بود و تا آخر عمر با آیت‏اللَّه نجابت نشست و برخاست داشت و همانطور که در گفتار و نوشتارش سخن از توحید بود، کمتر جلسه‏اى بود که با آیت‏اللَّه نجابت داشته باشد و بحث از توحید پروردگارش نشود، یعنى وجود و روح و قلب آیت‏اللَّه شهید دستغیب با توحید عجین بود. لذا آنچه که از نصائح و مواعظ مى‏فرمود به دل مى‏نشست و سخن او از روى علم و یقین بود، گفتار و رفتارش مطابق هم، و در سخن و عمل صادق بود. همین امر موجب محبّت مردم به او شده بود.

 آیت‏اللَّه شهید سیّد عبدالحسین دستغیب همانند اجداد طاهرینش «اَشِدّاءُ عَلَى الکُفّار» و «رُحَمآءُ بَینَهُم» بود؛ لذا همیشه با طاغوت زمان سر جنگ داشت و ایادى شاه مخلوع نتوانستند از این جهت نرمشى در او بوجود آورند. هرچه تطمیع و تهدید کردند فایده نداشت. آنگاه که مرحوم امام خمینى پرچم قیام را برافراشت او هم با صداقت در زیر همان پرچم مردم را به قیام و تبعیّت از امام دعوت کرد و از برکت رفاقت با استاد بزرگوار حضرت آیت‏اللَّه نجابت بطور کامل از تبعیّت نفس و هوى و فریب شیطان دور بود و کاملاً به تکلیف خویش آشنا بود، لذا مرحوم امام خمینى احترام خاصّى براى ایشان قائل بود و این لقب مناسب و شایسته از طرف امام: «معلّم اخلاق و مهذّب نفوس» یک مطلب واقعى بوده و از روى شناخت به ایشان اطلاق شد.

 مرحوم آیت‏اللَّه شهید سیّد عبدالحسین دستغیب شاگرد اخلاقى به معناى خاص جهت تهذیب نفس نداشت، بلکه ملکه شدن اوصاف حسنه در ایشان او را مقتداى مردم قرارداده بود، گفتار و رفتار ایشان عین اخلاق بود، عملاً به این رتبه رسیده بود.

 امّا بعضى از ملکات ایشان:

تعبّد آیت ‏اللَّه شهید دستغیب

 بیهوده سخن نمى‏گفت و هرگاه حرف مى‏زد موعظه و اندرز و حکمت بود. سکوت او تدبّر و تفکّر و یاد خدا بود، و نظرش همواره به قرآن و تفسیر و روایات بود. ایشان در کتاب توحید چنین مى‏فرماید:

 دل آدمى محلّ حکمت است، ولى وا اسفا که این چشمه را محو مى‏کنند. بعضى چشمه‏ها را با سنگ و خاک و خاشاک محو مى‏کنند، آدمى به زبانش هر حرفى مى‏زند اثرى بر قلبش مى‏گذارد. فضول کلام خار و خاشاکى است که بر چشمه دل ریخته مى‏گردد و صاحبش روى حکمت را نمى‏بیند. ^{( 17)}

آیت‏اللَّه شهید بسیار روزه مى‏گرفت و کم‏خوراک بود. مدّتى از عمر خود را به خوردن نان جو به سر مى‏برد، غالباً در حال نماز بود. در ماه رمضان دعاهایى که مى‏خواند و اشکهایى که مى‏ریخت مشهود بود. در سفرى که با ایشان در خدمتشان بودم به محضر آیت‏اللَّه حاج شیخ محمدجواد انصارى رسیدیم، روزها مرحوم حاج‏آقا مى‏رفتند خرید براى منزل، بنده و شهید دستغیب مى‏رفتیم بیرون از همدان، ایشان گوشه‏اى تنها پیدا مى‏کردند و به نماز و دعا و مناجات و گریه و ناله مشغول مى‏شدند. در شبهاى جمعه که دعاى کمیل مى‏خواندند سوز دل ایشان همه مستمعین را متحوّل مى‏کرد و روح دیگرى به مجلس مى‏داد.

 توسّلات آیت‏اللَّه شهید دستغیب و اظهار دوستى و محبّت او به ائمّه اطهار کاملاً مشهود بود. در ایّام سوگوارى بخصوص ایّام عاشورا چنان مى‏سوخت و مى‏سوزانید که همه را متحیّر مى‏نمود. کمتر وقتى بود که ایشان پس از اتمام سخنرانى و یا تفسیر قرآن، توسّل به حضرت اباعبداللَّه (علیه السلام) نداشته باشند و اشکش جارى نشود. نمازهاى واجب ایشان توجّه کامل بود و بعضاً همراه بکاء. هنگامى که از خدمت مرحوم آیت‏اللَّه حاج شیخ محمدجواد انصارى بازمى‏گشتند یک حال فوق العاده و استثنائى داشت، نماز و سخنرانى و سکوتش با توجّه خاصّى همراه بود. به شدّت از دنیا و تجمّلات فرار مى‏کرد و دوست مى‏داشت زندگى ساده‏اى داشته باشد. مالى نیندوخت، باغ و زمین و خانه اضافى که براى وارث باشد، نگذاشت. از شهرت و ریاست به شدّت پرهیز مى‏کرد. به مردم نسبت به این موارد هشدار مى‏داد و نصیحت مى‏نمود، همانطور که در کتابهاى ایشان موجود است.

 این روایت بیانگر حالات آیت‏اللَّه شهید دستغیب است:

 «قالوا: یا رسول‏اللَّه، من أولیاء اللَّه الذین لا خوف علیهم و لا هم یحزنون؟ فقال: الذین نظروا الى باطن الدنیا حین نظر الناس الى ظاهرها، فاهتمّوا بآجلها حین اهتمّ الناس بعاجلها، فأماتوا منها ما خشوا أن‏یمیتهم، و ترکوا منها ما علموا أن‏سیترکهم... ». ^{( 18)}

 گفتند: اى رسول خدا، اولیاء خدا که خداوند فرموده خوف و حزنى ندارند چه کسانیند؟ فرمود: کسانى هستند که به باطن دنیا نظر کردند آنگاه که مردم به ظاهر آن نگریستند و همّت خود را به آینده آن (عالم دیگر) قرار دادند. آنگاه که مردم همّت خود را به مدّت زودگذر دنیا قرار دادند و ریشه غفلت (از خدا را) که دل انسان را مى‏میراند خشکاندند و ترک کردند آنچه را که آنها را به زودى ترک مى‏کند.

 و نیز از حضرت نقل شده که فرمود:

 «من عرف اللَّه و عظّمه منع فاه من الکلام و بطنه من الطعام و عنّى نفسه بالصیام و القیام. قالوا: بآبائنا و أمّهاتنا یا رسول‏اللَّه هؤلاء أولیاء اللَّه! قال: انّ أولیاء اللَّه سکتوا فکان سکوتهم ذکراً، و نظروا فکان نظرهم عبرة، و نطقوا فکان نطقهم حکمة، و مشوا فکان مشیهم بین الناس برکة. لولا الآجال التی قد کتب اللَّه علیهم لم‏تقرّ أرواحهم فی أجسادهم خوفاً من العذاب و شوقاً الى الثواب».^{( 19)}

از رسول خدا (صلى اللَّه علیه و آله) نقل شده که فرمود: کسى که خدا را شناخت و عظمت و بزرگى او را دریافت، زبانش را از کلام بیجا حفظ کرد و شکمش را از طعام زیادى نگهداشت و نفس خود را به زحمت انداخت براى روزه و نماز. گفتند: پدران و مادران ما فداى شما باد اى رسول خدا، ایشان اولیاء خدا هستند؟ فرمود: بدرستى که اولیاء خدا ساکت شدند و سکوتشان ذکر است و نظر کردند و نظرشان عبرت است و سخن گفتند و سخنشان حکمت است، و راه رفتنشان در بین مردم برکت است. اگر اجل حتمى نبود، از خوف عذاب و شوق به ثواب روحشان در جسدشان قرار نمى‏گرفت.

صبر و استقامت آیت‏ اللَّه شهید دستغیب در زندگى

 در سنّ 12 سالگى بود که پدرش به جوار حق رسید. او، دو برادر و سه خواهر داشت که بجز یک خواهر دیگران کوچکتر از او بودند. مادرش متکفّل امور ایشان بود. معاش آنها از درآمد مختصرى حاصل از اجاره نانوایى جنب مسجد پدرش تأمین مى‏شد و معلوم است که با چه شرایط سختى زندگى مى‏کردند، امّا در عین فقر شدید با دقّت و پشتکار درسهاى حوزوى را مى‏خواند.

 چندین سال با این وضع زندگى کردند. هنگامى که صاحب خانواده و اولاد گردیدند، دختر سیزده ساله ایشان که مورد علاقه‏شان بود فوت کرد. حقیر شاهد بودم که چنان صبرى کرد که موجب تعجّب بود. مدّتى گذشت فرزند پسر ایشان در سنّ جوانى وفات کرد که همه دوستان مرحوم آقا افسرده شدند ولى ایشان صبر کرد. به تناوب خدمت آیت‏اللَّه انصارى مى‏رسید و با آیت‏اللَّه نجابت رفاقت تنگاتنگى داشت هر چند از این جهت آماج تهمتها و ناسزاها قرار گرفت، امّا صبر و استقامت نمود. در زمان قیام علیه شاه، زندان و شکنجه و تبعید دید و صبر کرد از همه مهمتر دست از هدف خود که شناخت خداوند و علم به یگانگى او بود برنداشت. یکى از روزها هنگامى که از عرض خیابان عبور مى‏کردند مورد اصابت وسائط نقلیه قرار گرفته عمامه و عبا و کفش و عصاى ایشان مى‏افتد امّا خودشان ایستاده و نمى‏افتند، به محضر آیت‏اللَّه نجابت فرموده بود که خدا را شکر مى‏کنم که همه چیزم رفت امّا خودم ایستاده و نیفتادم، و به این قضیّه تفأّل زدند و به استقامت در دین و عقیده و هدف تطبیق نمودند.

رفتار آیت‏ اللَّه شهید دستغیب در خانه و اجتماع

 رفتار ایشان نسبت به خانواده و فرزندانش همانا روش و سنّت رسول خدا (صلى اللَّه علیه و آله) و ائمّه طاهرین (علیهم السلام) بود. بگونه‏اى عمل مى‏کرد که فرزندانش با محبّت نسبت به معصومین (علیهم السلام) و شوق به راه صالحین بزرگ شوند و هم آنها و نوه‏ها و نبیره‏هاى ایشان عامل به احکام بوده، افتخار دارند که از نسل چنین بزرگوارى هستند و غالباً خلقیّات و روحیات آن عزیز در ایشان مشهود است.

 آیت‏اللَّه شهید دستغیب نسبت به مردم عشق مى‏ورزید و همانند جدّش طالب سعادت و هدایت آنها بود و در عین وقار، توقّع و انتظار احترام و امثال آن از کسى نداشت. هرچند تهمتها به او مى‏زدند و دشمنى مى‏کردند امّا ایشان هیچ‏گاه از آنها بدگویى نکرد و مجلس او مجلس یاد خدا بود. البته بخاطر حالش در همه مجالس شرکت نمى‏کرد امّا در اوائل انقلاب و اواخر عمر پربرکتش براى شرکت در جلسات و اجتماعات کوشش داشت؛ زیرا غالباً به یاد خدا تشکیل مى‏شد و کمک و همراهى با امام خمینى (رحمه اللَّه) بود.

 در هر صورت اکثر مردم شیراز بلکه فارس به ایشان عشق مى‏ورزیدند، چه پیش از انقلاب و چه پس از آن. وقتى که خبر شهادت ایشان را شنیدند هنگامه‏اى برپا شد و شرکت مردم در تشییع جنازه ایشان کم‏نظیر بود. اکثر تشییع کنندگان محزون بودند و اشکها از فراق ایشان جارى بود و مردم شیراز و فارس قدر نعمت را دانستند و تا بحال نسبت به منسوبین به ایشان کمال احترام و تواضع را دارند.

 سخنان ایشان در خطبه‏هاى نماز جمعه و در مجالس خصوصى واقعاً سخنانى نافع و براى هر انسان فهمیده سخنانى پُرمحتواست. مثلاً مى‏فرمود: «ما هفتاد سال زحمت کشیدیم و شما (رزمندگان) در مدّت چند ماهى راه هفتادساله را طى کردید»، و این کلام بلندى است که اهلش متوجّه مى‏شوند.

شوق عبادت و سوختگى در اطاعت

 آنچه که انسان مؤمن مى‏تواند انجام دهد همانا حرف شنیدن و اطاعت از دستورات پروردگار و خضوع در برابر اولیاء خدا و پذیرش آنان مى‏باشد. امّا شوق که عبارت است از جذب کردن و کشش خدا و اولیاء او، کار شخص نیست، بلکه از ناحیه ایشان است، نظر محبّت آنها شوق ایجاد مى‏کند. خداوند مى‏فرماید:

 «وَ الَّذینَ اهْتَدَوْا زادَهُمْ هُدىً». ^{( 20)}

و کسانى که به هدایت روآوردند خداوند هدایت آنان را زیاد مى‏نماید.

 و نیز مى‏فرماید:«إِنَّ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ یَهْدیهِمْ رَبُّهُمْ بِإیمانِهِمْ».⁽²¹⁾

به درستى کسانى که ایمان آوردند و عمل صالح کردند خداوند آنها را به ایمانشان هدایت مى‏کند.

 این مطلب کاملاً روشن و مشهود است. کسانى که مورد نظر حضرت آیت‏اللَّه نجابت (رحمه اللَّه) بودند چنان شوق به نماز و قرآن و ذکر و سکوت و تهجّد داشتند که حیرت‏انگیز بود. لذا آیت‏اللَّه نجابت از آیت‏اللَّه شهید دستغیب سؤال کردند: [مى‏دانید] تفاوت شما و دیگران در چیست؟ و خودشان (آیت‏اللَّه نجابت (قدّس سرّه)) فرمودند: در اینکه شما مورد نظر خدا و اولیاء او هستید.

عامل مؤثّر در طىّ طریق و استقامت

 تبعیّت صددرصد از سنّت رسول خدا (صلى اللَّه علیه و آله) عامل مؤثّر در طىّ طریق است؛ زیرا تبعیّت کامل از سنّت رسول خدا (صلى اللَّه علیه و آله) موجب هدایت است، همانطور که قرآن مى‏فرماید:

 «وَ اتَّبِعُوهُ لَعَلَّکُمْ تَهْتَدُونَ».^{( 22)}

 از رسول خدا (صلى اللَّه علیه و آله) تبعیّت کنید تا هدایت شوید. و هدایت است که اولیاء خدا و علماء ربّانى را مى‏یابد و همنشین با آنهاست.

 آیت‏اللَّه شهید دستغیب در کتاب توحید چنین مى‏فرماید:

 «روزى رسول خدا (صلى اللَّه علیه و آله) پس از نماز به سمت منبر حرکت فرمود. چشم مبارکش به جوانى از اصحابش افتاد قالب تهى کرده، رنگ زرد شده. رسول خدا (صلى اللَّه علیه و آله) احوالش را پرسید. گفت: یا رسول‏اللَّه، غصّه‏اى مرا دیروز تا کنون گرفته است که براى من فرداى قیامت در آنجایى که شما هستید راهى هست یا نه؟ ... رسول خدا پاسخ نداد و منتظر وحى الهى بود که آیه شریفه نازل شد: «وَ مَنْ یُطِعِ اللَّهَ وَ الرَّسُولَ فَأُولئِکَ مَعَ الَّذینَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ مِنَ النَّبِیِّینَ وَ الصِّدّیقینَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصَّالِحینَ وَ حَسُنَ أُولئِکَ رَفیقاً».^{( 23)}

 (و کسى که خدا و رسول را اطاعت کند (و تبعیت نماید) پس ایشان با کسانى هستند که خداوند آنان را نعمت عنایت کرده از پیغمبران و صدّیقین (تصدیق‏کنندگان) و شهداء و صالحان و ایشان خوب دوستانى هستند). به برکت عمل و فرمانبردارى مى‏توانى با رسول خدا (صلى اللَّه علیه و آله) باشى». ^{( 24)}

 همنشینى با علماء ربّانى که «تعلّم بر سبیل نجات است» موجب نظر خداوند و اولیاء او خواهد بود و همین نظر موجب حرکت شخص است و ادامه تبعیّت استقامت مى‏آورد. باید دانست که اگر تبعیّت ناقص باشد موجب توقّف شده و حتّى گاه موجب بُعد خواهد بود. البته کمتر کسى است که از ابتدا تا انتها نقصى نداشته باشد، امّا توبه و انابه جبران اینگونه نقصها را خواهد نمود.

عامل پیشرفت مرحوم شهید دستغیب

 سرّ پیشرفت شهید دستغیب در صدق و صفا نهفته است. خداوند مى‏فرماید:

 «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ کُونُوا مَعَ الصَّادِقینَ».^{( 25)}

 اى کسانى که ایمان آورده‏اید، تقوى پیشه کنید و با صادقین باشید.

 و منظور از صادقین ائمّه معصومین (علیهم السلام) مى‏باشد. آنها صادق هستند، چون صدق از اوصاف خداوند است، یعنى خداوند و اولیاء او جز راستى و یکرنگى (صفا) ندارند. ظاهر و باطن آنها یکى است. هنگامى که مى‏گویند: خدایا دوستت داریم، در این گفتار و ادّعا صادقند و خلاف دوستى ندارند.

 مرحوم آیت‏اللَّه شهید دستغیب همراه آولیاء خدا بود و ادّعاى همراهى مى‏کرد و اظهار دوستى و محبّت مى‏نمود و باطنش همین بود، با دشمنان آنها نبود، کارى که مخالف دوستى است در حضور و غیاب از او سر نمى‏زد. و حسن ظنّ خود را نسبت به رهروان و همراهان حفظ مى‏نمود، و توقّع بیجا از آنها نداشت و سعى مى‏کرد که رفاقتش با همه آنان در حدّ امکان برقرار باشد.

سوز و گداز مرحوم شهید دستغیب

 در روایت است که حضرت شعیب آنقدر گریست که چشمهایش کور شد و خداوند او را شفا داد، باز هم گریست و خدا شفا داد و در مرتبه سوم به او وحى شد که چرا اینقدر گریه مى‏کنى؟ اگر از خوف جهنّم است که برائت از آن به تو دادم و اگر براى بهشت است که آن را به تو دادم. عرض کرد: خدایا از شوقى است که به تو دارم، بى‏صبرانه در انتظار لقاء تو هستم. خدا فرمود: حال که اینگونه است کلیم خویش، موسى بن عمران، را خادم تو قرار مى‏دهم. ^{( 26)}

و مولا على (علیه السلام) در دعاى کمیل مى‏فرماید:

«فهبنى یا الهى و سیّدی و مولای صبرت على عذابک فکیف أصبر على فراقک؟».

 پس اى خداى من و سیّد و مولاى من، به فرض که بر عذاب تو صبر کنم، امّا چگونه بر فراق تو صبر کنم؟

 و در دعاى خمسةعشر از حضرت سجّاد (علیه السلام) مى‏خوانیم:

 «الهى فاجعلنی من الذین توشّحت أشجار الشوق الیک فی حدائق صدورهم، و أخذت لوعة محبّتک بمجامع قلوبهم...».

خدایا ما را از کسانى قرار بده که درختهاى شوق به خودت در بستان دلهاى آنان نشاندى و آتش محبّت تو تمام دل آنها گرفت. مرحوم آیت‏اللَّه شهید دستغیب واقعاً مشتاق پروردگار شده بود و به همین جهت مدام در سوز و گداز بود.

بى‏رغبتى واقعى مرحوم شهید دستغیب به دنیا

 این بى‏رغبتى از ناحیه تحقّق معنى «لا اله الّا اللَّه» و قطع به احکام خدا بود.

 ابتدا باید دانست که زاهد و کسى که بى‏میل به دنیا است بر دو قسم است:

 1) شخصى که از تشریفات و لذائذ دنیا صرف نظر مى‏کند، و با سختى و فشار بر خویشتن، در این مطلب استقامت مى‏کند.

 2 - کسى که معنى «لا اله الّا اللَّه» در او محقّق شده و عالم وجود را آثار و ظهورات خدا مى‏داند و علم به آن دارد، قهراً دل بستن او به خدا است و محبّت خدا را دارد نه محبّت سایه و عکس، در نتیجه براى او میل به تزئینات و تشریفات و امثال آن معنى ندارد. پس او نسبت به دنیا واقعاً بى‏رغبت است، چون مى‏داند که مالک همه چیز خدا است و از این معنى غافل نیست.

چیست دنیا؟ از خدا غافل شدن                         نى قماش و نقره و فرزند و زن

 آیت‏اللَّه شهید دستغیب در کتاب توحید مى‏فرماید:

« کارکردن اگر با یاد خدا باشد مانعى ندارد، کاسب بگوید من از طرف خدا وظیفه دارم که دنبال کسب و کار بروم بعنوان انجام وظیفه، آقاى طبیب به مطبّ برود و محصّل به مدرسه. اگر ذکر در کار باشد خدا را حاضر و ناظر ببیند دیگر شور نمى‏زند، اگر نشد دلتنگ و ناراحت نمى‏شود، به فساد گرایش نمى‏کند. چیزى که هلاک کننده است غفلت از خدا و آخرت است». ^{( 27)}

_________________________________